II ULUSLARARASI ÇOCUK VE GENÇLİK EDEBİYATI SEMPOZYUMU

SOSYOLOJİK KAYGILAR BAĞLAMINDA ÇOCUK EDEBİYATI
Beyhan KANTER *
ÖZET
Modernizmle birlikte çocukluk olgusu değişime uğrar ve geleneksellikten beslenen çocukluğun
yerini ‘modern ve yeni bir çocukluk tasarımı’ almaya başlar. Geleneksel çocukluk anlayışının karşısına,
teknolojik unsurlarla ve tüketim kültürü ile beslenen, modernizmle şekillenen ‘yeni/modern çocuk kültürü’
ortaya çıkar. Modernizme sırtını dayayan ve “medya kültürü”ne entegre olan ‘yeni çocukluk’, yetişkinlerin
‘yaşam stratejileri’ ve eylemleriyle de doğrudan ilişkilidir. Bu bağlamda yetişkinlerin yaşam biçimlerinin
modern yaşam pratiklerine uyarlanmasının çocuk edebiyatının içeriğini de değişime uğrattığı
söylenebilir. Zira geleneksel toplumlarda sözlü kültürün ürünleriyle (ninni, masal, tekerleme vb) büyüyen
çocuklar, modern süreçlerle birlikte ‘sanal/sentetik kimlik’lerin tahakküm kurduğu ütopik bir atmosferinin
içine sürüklenirler. Bu sürüklenmenin çocukluk olgusunu ıskalaması, çocuk edebiyatının da temel
meselelerinden biri haline dönüşür.
Bu bildiride, çocuk edebiyatındaki geleneksel ve modern dönemler incelenerek söz konusu
edebiyatın çocuk sosyolojisi ile ilişkisi irdelenecektir. Zira modernizmle birlikte sadece yetişkinlerin gündelik
yaşam pratikleri değil çocukların da gündelik yaşamları değişmiştir. Yetişkinlik ve çocukluk arasındaki
sınırı ortadan kaldıran bu durum, geleneksel çocukluk anlayışının yok olmasına yol açtığı gibi çocukların
hem sosyolojik algılarında hem de psikolojik yapılarında kırılmalara ve çözülmelere neden olmuştur.
Bu bağlamda, değişen çocukluğun çocuk edebiyatı ürünlerine ne şekilde yansıdığı ve modern çocukluğun
açmazları bu bildiride tartışılacaktır.
Anahtar Kelimeler: Modernizm, yeni çocukluk tasarımı, çocuk sosyolojisi, çocuk edebiyatı
Giriş
Çocukluk süreci, çocukların yetişkinliğe henüz geçmedikleri bir zaman dilimini kapsar.
Çocukluk kavramının ortaya çıkışı ve çocuklara ilişkin farkındalık Ariés’e göre, eğitimin yaygınlaşmasıyla
beliren “modern bir keşif” ve “modern zamanlarda ortaya çıkan bir kategori”dir.
Bu tespit, modern öncesi dönemde çocukların yetişkinlerle aynı kategoride değerlendirildiğine
ilişkin bir tezi de beraberinde getirir. Ancak çocukluğun keşfi modernlikle birlikte ortaya çıksa
bile “modernliğin sonuçları” ve teknik gelişmelerin hız kazanması çocukları da etkileyen bir
durum olarak belirir. Dolayısıyla “çocukluk”un farkına varılması da tüketilmesi de paralel ilerlemektedir
diyebiliriz. M. Ruhi Şirin’e göre, “çocuk, çocukluk yüzyılları boyunca en hızlı değişime
modern enformasyon döneminde muhatap oluyor. Tarihin ilk dönemlerinden bu yana
oluşmuş bulunan geleneksel çocukluğun değerleri yanında çocuğun içerdiği anlam ve çocukluğun
mahiyeti de değişiyor.” (Şirin 1999: 13). Zira modernizmin sınırları çizilmiş kalıpları arasında
ve enformatik gelişmeler kapsamında çocukların yaşam tarzları da değişime uğrar ve geleneksel
çocukluk anlayışının yerini ‘modern ve yeni bir çocukluk tasarımı’ almaya başlar.
Özellikle teknik gelişmelerin ve medya kültürünün çocukları hem bedenen hem de ruhen kıskacına
alması, geleneksel çocuk anlayışını tüketir. Bu çerçevede elektronik unsurlarla, medya
araçlarıyla ve internet kültürü ile şekillenen “yeni/modern çocuk kültürü” ortaya çıkar.
*
Doç. Dr., Mardin Artuklu Üni., Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü. beyhankanter@gmail.com
II. Uluslararası Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu 15