II ULUSLARARASI ÇOCUK VE GENÇLİK EDEBİYATI SEMPOZYUMU

Pardaxlan, qızılgülüm,
Bir iyləyim doyunca.
Laylalarından eğitici önemi
Uzun yıllar boyunca incelenen, öğrenilen, bilimsel araştırmaya dahil edilen çok sayıda
çocuk folklor örneklerinin analizi onu söylemeye esas verir ki, halkın şiirsel yaratıcılık değerli
incisi olan bu örnekler büyük sosyal-eğitici yük daşıyır. Xalq pedaqogikasının, halk
estetikasinin oluşmasında, çocuklar için uygun terbiye yöntemlerinin seçilmesinde bebeklere
yönelik yayınlar, özellikle de laylaların vazgeçilmez bir etkisi var. Çocuğun hayatının ilk
aşamalarında eğitim-terbiyenin bu verimli yöntemini yeterince yararlanan veliler sonradan
karşılarında tüm naqıslıklardan uzak, kimlik gibi tam teşekküllü, ahlaki-manevi olgunluğa
ulaşmış övladlarla karşılaşırlar. Böyük Azerbaycanlı bilim, edebiyat teorisyeni , folklorşünas
Firudin bey Köçerli folklorun eğitim-terbiyedeki rolünü öne çekerek söylüyordu: "O millet ki,
kendi tarihini, vatanını, dilini sever-bu kısım eserleri kemâl-şevk ve dikkatle cem edip yatırım
gibi tutar ve yavrularının ilk eğitim ve öğretimini onları okutmak ile başlar ".
Halk folklorunun en güzel ve işlek janrlarından olan ninniler zengin bilgiler kaynağıdır.
Birincil amacı bebekleri uyutmak olan, fakat sonradan sözlü halk yaratıcılığının en bitkin
formuna dönüşen laylalar dünya ve hayat hakkında ilk tasavvurlar yer alıb. Laylalarda açıklanan
dünya çok pozitif, ışıklı ve renkli, arzular sonsuz, umutlar nəhayətsizdir. Bu da doğaldır, çünkü
anne kalbi en temiz, en kutsal, en iyi duyguların yuvasıdır.
Nergizi üzüm, lay-lay
Yaxana düzüm, lay-lay.
Sen böyü, ben QOCALIM,
Düğününde süzüm lay-lay.
Bu örnekte annenin duygusal hisleri fonunda yavrusuna ünvanladığı hoş dilekleri, iyimser
arzularını duyuyoruz
Laylalardakı konu rengarengliyi zengin hikmet kaynağı olan halk düşüncesinin
derinliğini, hüdudsuzluğunu nişan verir. Basit halk dilinde, akıcı, sorunsuz bir ahengde oluşan
bu nünunələrdə derin fikirler belirtiliyor. Annelerin özel fehmle, istedadla eşleştirdiyi, büyük
sevgi ile ifa ettiği bu neğmelerde kadının kendi özel yaşantıları, kaygıları, duyguları fonunda bir
halkın yaşam tarzının, psikolojisinin, ailenin geçim kültürünün nisanelerini bulmak
mümkündür.
Lay-lay dedim günde men,
Gölgede sen, günde ben,
Yılda kurban bir olur,
Sana kurban günde ben.
Çocukların hayatının her aşamasında, onların yetiştirilip terbiye edilmesinde, gerekli
eğitim almasında, hayatı tanımasında, iyiyi-kötüyü idrak etmesinde, güzellik ve zevk anlayışının
şekillenmesinde annelerin sorumluluğu büyük, rolü ise əvəzsizdir. Heç bir özel eğitim
görmeyen, özellikle temizlik işleri ile meşgul olan annelerin sadece doğa vergisi olan bilgeliği
hesabına yarattığı laylalar çocuğun hayatının bütün dönemlerinde gereği olacak nasihatler,
öğütler, ibretler yer almıştır.
Çocuk büyütmeyin, öğretim, hayata hazırlamanın zorlukları, acıları layla dilinde şu
şekilde ifade edilmiştir:
Laylay dedim yatınca,
Gözlerim ay batınca
Canım cefaya geldi,
Sen hasile ulaşınca.
Çeşitli dünya halklarının beşik nağmeleri için karakteristik olan bir husus onlarda işlenen
hayvan, kuş, çiçek imgeleri ile bağlıdır. Azərbaycan laylaları esasen çiçek motifleri ile
II. Uluslararası Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu 529