II ULUSLARARASI ÇOCUK VE GENÇLİK EDEBİYATI SEMPOZYUMU

ÇOCUKLARDA MİLLİ DÜŞÜNCENİN OLUŞUMUNDA LAYLALARIN ROLÜ
Xuraman HƏSƏNOVA *
ÖZET
Her bir halkın varlığını şertlendiren önemli faktörlerden biri onun sahip olduğu milli-manevi
değerler sistemidir. Halkın moral gücü, kudreti onun geleceği olan çocukların düzgün terbiyesinden
doğrudan bağlıdır. Bu nedenle çocukları kendi halkının asırlarca yaşayan değerlerine saygı ve sevgi,
geçmişe sevgi, milli soya, köke bağlılık ruhu içinde büyütmek en önemli meselelerdendir.
Çocuk ve gençlerde sanatsal zevkin, olgun düşünme ve bakış açısının şekillenmesinde halkın
yüzyıllar boyunca yarattığı tarih, edebiyat ve kültür örneklerinin rolü inkar edilemez. Bu bakımdan
Azerbaycan sözlü halk edebiyatının en yaygın janrlarından olan ninniler vazgeçilmez hikmet xəzinəsidir.
Laylalar (ninniler) bebeklerin beşiği başında annelerin özel ritim ve ahenkle okuduğu türkülerdir. Bu
folklor örneğinin örnəklərinə çeşitli Türk dilli halkların - başqırdların, Tatarların, Türkmenlerin,
Özbeklerin, Kazakların, Kırgızların, Uygurların kültüründe rast gəlinir.Hər bir halkın yarattığı manevi miras
onun sanatsal təfəkkürünün, bakış açısının, yaşama bakışlarının izdüşümüdür. Azerbaycan laylalarından
baktığımızda, onların büyük sosyal mahiyet taşıdığının görüyoruz. Laylalar annenin kendi bebeğine olan
sevgisi, onunla ilgili arzu ve istekleri yüksek şiirsel dille terennüm edilir. Annelerin hayal gücünden
süzülüp ruhundan beslenen bu neğmelerde bir halkın tarihinin, kültürünün, örf ve geleneklerinin,
inançlarının tam manzarasını görmek mümkündür.
Anahtar Kelimeler: Millî düşünce, sanat zevki, folklor, layla (ninni)
Giriş
Dünya edebi fikir tarihinde önemli bir konuma sahip olan Azerbaycan halkının yüzyıllar
boyu yarattığı büyük sanatsal mirası temelinde onun zengin folkloru duruyor. Yazılı edebiyattan
çok daha önce sözlü olarak meydana gelen, dilden dile, yüzyıldan-yüzyıla ötürülerek yaşayan
halk sanatı örnekleri halkın manevi dünyasının tərcümanıdır.İnsanların arzu -istəkləri, hayata
bakışları, dünya derki zaman zaman söze çevrilerek binyıllar boyu yaşayan masallar, destanlar,
bayatılar, ekler, ninniler şeklinde tecessüm edib. Bu açıdan, folklor "canlı belleğe çevrilerek
kimsenin soyunu, aslını, zatını unutulmasına izn vermiyor, bilinçte, düşüncede , meneviyyatda
halkın bütünlüğünü temsil ediyor "(Y.Qarayev).
Azerbaycan sözlü halk edebiyatının önemli bir bölümünü çocuk folkloru tutuyor. Çocuk
folkloru ifadesi adı altında hem doğrudan çocukların kendisi tarafından oluşturulan ve ifa edilen
örnekler, hem de büyüklerin çocuklar için oluşturduğu folklor örnekleri anlaşılıyor. Çocuk
folkloru halk yaratıcılığının öyle bir spesifik alanıdır ki, burada çocuk psikolojisinin tüm
incelikleri dikkate alınır. Bu örnekler çağdaş çocuk edebiyatının ortaya çıkmasında bir tür temel
rolünü oynamıştır.
Azerbaycan folklorunda laylalar
Türk etnik grubuna dahil olan halkların yaşadığı büyük bir coğrafi bölgede zaman zaman
eski Türklerin estetik düşüncesini, mifolojik bakışlarını, kulturoloji değerlerini özünde taşıyan
edebi-sanatsal örnekler oluşmuş, yayılmış, büyük bir mesafe keçmişdir. Bu yaratıcılık
*
Azerbaycan Milli Bilimler Akademisi Nizami Gencevi adına Milli Edebiyat Müzesi'nin dissertant., xura73@mail.ru
II. Uluslararası Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu 527