II ULUSLARARASI ÇOCUK VE GENÇLİK EDEBİYATI SEMPOZYUMU

ÇOCUK VE GENÇLİK EDEBİYATINDAKİ SİHİRSEL UNSURLAR ÜZERİNE
DÜŞÜNCELER
Gülay KARAMAN *
ÖZET
Bireyin kişilik gelişiminde çocukluk ve gençlik dönemlerinde okuduğu kitapların önemli bir yeri
vardır. Birey, etkisinde kaldığı kitap kahramanlarıyla kendini özdeşleştirirken bir yandan da kişiliğinin
temellerini atar. Bu noktada, okunan kitapların bireyin ait olduğu topluma has özellik ve değerleri yansıtan,
bunları yeni nesillere aktarma gücüne sahip eserler olması beklenir. Zira bu nitelikteki eserler sayesinde
millî benlik ve kültür gelecek kuşaklarda yaşar, devam eder.
Günümüzde başta sinema, televizyon ve edebiyat kanalıyla olmak üzere sihir ve büyünün yeniden
canlandırılmaya çalışıldığı, toplumda bu yönde olumlayıcı bir algı oluşturulduğu görülmektedir. Özellikle
dünya edebiyatlarından yapılan çevirilerle sihir ve büyünün fantastik edebiyat adı altında yaygınlaştığı,
çocukların ve gençlerin bu tarz edebi ürünlere büyük ilgi duyduğu gözlemlenmektedir. İnsan ruhunun
fantastik eserlere de ihtiyacı olduğu bir gerçek olsa da bu ihtiyacın, kaynağını kendi kültür ve edebiyatımızdan
alan, sihir ve büyü noktasında medeniyetimizin bu konulara yaklaşımını yansıtan kendi eserlerimizle
karşılanması bir zorunluluktur. Bu noktadan bakıldığında kendi medeniyet aynamızdaki yansımalardan
yola çıkarak Türk edebi geleneğinin sunduğu zengin birikimle öz ve biçim olarak bize ait, bizi yansıtan
fantastik eserler ortaya koymak mümkündür.
Bu çalışmada, klasik Türk edebiyatı metinlerinden seçilen örneklerle Türk İslam medeniyetinin sihir
ve büyü konularına yaklaşımı ele alınmış, çocuk ve gençlik edebiyatı yazarları için klasik Türk edebiyatı
yerli bir kaynak olarak dikkatlere sunulmuştur.
Anahtar Kelimeler: Çocuk ve gençlik edebiyatı, klasik Türk edebiyatı, mesnevi, sihir, büyü, cadı
Giriş
Büyü, tılsım, efsun, gözbağı gibi kelimelerle de karşılanan sihir, gizli birtakım yöntemlerle
insan ve tabiat üzerinde olağanüstü etki yapma ilmi ya da sanatı olarak tanımlanabilir. “Bir
şeyi olduğundan başka türlü göstermek, aldatmak, oyalamak; birinin ilgisini çekmek, gönlünü
çelmek” (Çelebi, 1992: 170) sözlük anlamlarına uygun olarak Türk İslam kültür ve medeniyetinde
sihir genel olarak hile ve aldatma ile eşdeğer görülmüştür. Tefsircilerce sihir ayeti olarak
nitelenen Bakara suresinin 102. ayeti medeniyetimizin sihir ve büyü konularına yaklaşımına
temel teşkil eder. Ayet şöyledir: “Süleyman'ın hükümranlığı hakkında onlar, şeytanların uydurup
söylediklerine tâbi oldular. Hâlbuki Süleyman büyü yapıp kâfir olmadı. Lâkin şeytanlar
kâfir oldular. Çünkü insanlara sihri ve Babil'de Hârut ile Mârut isimli iki meleğe indirileni
öğretiyorlardı. Hâlbuki o iki melek, herkese: Biz ancak imtihan için gönderildik, sakın yanlış
inanıp da kâfir olmayasınız, demeden hiç kimseye (sihir ilmini) öğretmezlerdi. Onlar, o iki melekten,
karı ile koca arasını açacak şeyleri öğreniyorlardı. Oysa büyücüler, Allah'ın izni olmadan
hiç kimseye zarar veremezler. Onlar, kendilerine fayda vereni değil de zarar vereni öğrenirler.
Sihri satın alanların (ona inanıp para verenlerin) ahiretten nasibi olmadığını çok iyi
bilmektedirler. Karşılığında kendilerini sattıkları şey ne kötüdür! Keşke bunu anlasalardı!”
(Kur’an-ı Kerim Bakara, 2/102; Karaman vd, 2007). Görüldüğü gibi ayet, sihri şeytan işi kötü
bir fiil olarak vasıflandırmakta, bu işi yapan sihirbaz ve büyücüleri de kâfir olarak nitelemekte-
*
Dr., İzmit Cahit Elginkan Anadolu Lisesi Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmeni.
II. Uluslararası Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu 95