II ULUSLARARASI ÇOCUK VE GENÇLİK EDEBİYATI SEMPOZYUMU

ilk gençlik çağındaki bireylere eleştirel düşünme becerisinin kazandırılmasının önemi üzerinde
durulacak, fablların eleştirel düşünmeye katkısı açıklanacaktır.
1. Fabl Türünün Tanımı ve Özellikleri
İnsanın binlerce yıldır derdini, acısını, sıkıntısını ya da sevincini anlatmak için başvurduğu
edebiyat, bir bakıma kişinin kendini ifade etmesinin bir aracı olmuştur. İnsan, acısını anlatmak
için nasıl ağıt yakmışsa, ezilmişliğini ve çaresizliğini anlatmak için de fabl türünü meydana
getirmiştir. Yapılan haksızlıklarla mücadele Köroğlu’nu dağlara çıkarırken Ezop’un kaleme
sarılarak yaşadıklarını anlatmasına yol açmıştır. Dolayısıyla benzer duyguların anlatım biçiminin
her zaman aynı olmadığı, yaşanan çağa ya da kişiye göre değişebildiği görülmektedir. Fabl
türünün doğuşu egemen topluma boyun eğmeyenlerin başlattığı ve silah olarak kalemi tercih
ettikleri savaşın bir sonucudur.
Fabl, hayvanların, bitkilerin, nesnelerin, insan ve insan organlarının karşıt tipler oluşturacak
şekilde insan özelliklerine ve davranışlarına bürünerek, toplumun aksak yönlerini göstermeye
çalışan, eleştirel, eğitici eğilimi olan, kısa diyaloglardan oluşan koşuk ya da düzyazı biçiminde
yazılan kısa anlatılardır (Yıldırım, 2012: 21). Egemen sınıfların ezici olduğu köleci ve feodal
toplumlarda, alt sınıfın hiçbir hakkının olmayışı ve fikirlerini, duygularını, isyanlarını dile getirememesi
fabl yazın türünün oluşmasına yol açmıştır. Fabla, ezilen insanlar, üstü kapalı bir şekilde,
haksızlığı eleştirmişlerdir (Yıldırım, 2009: 303). Fabllar toplumsal eleştiri için yazılabildiği
gibi siyasal ya da dinsel bir konuyu eleştirebilmek, aksayan yönlerini dile getirebilmek
amacıyla da yazılmıştır. Pançatantra, ilk fabl örnekleri olarak bilinse de fabl türü daha çok Ezop
ile özdeşleşmiştir. Kendisi bir köle olan Ezop, efendisiyle ya da toplumla yaşadığı çatışmaları,
bazen de kendi ezilmişliğini kâğıda dökerek ifade etmeye çalışmıştır. Bunu yaparken de tepki
toplamamak amacıyla kahramanları hayvanlar olarak seçer.
Fabllar konularını genellikle hayvanlar arasında geçtiği varsayılan olaylardan alır. Böylece
eskilerin teşhis ve intak (kişileştirme ve konuşturma) dedikleri sanata başvurulur. Hayvanlara
insan benliği verilir, insanlar gibi konuşturulur. Kişileştirme ve konuşturma sanatına gerek göstermeyen,
yani kahramanı yalnız insan olan fabllar da az değildir (Sarıyüce, 2012: 183). Fabllar
nazım ya da nesir şeklinde olabilir. Fablın türünü belirleyen yazılış şekli değil, yazılış amacıdır.
Bazı kaynaklarda nazım, bazılarında nesir şeklinde fabllara rastlanmaktadır.
Fabllar kökende düzyazı anlatımlıdır. Daha sonra kimi ozanlar onları koşuk hâle getirmişlerdir.
Ezop (Aisopos) fablları düzyazı iledir. La Fontaine (1621-1695) bunları koşuk olarak
yeniden yazdı. Fablın koşuk olması akılda tutulmayı kolaylaştırır (Sarıyüce, 2012: 183). Ancak
zamanla fablın nazım şeklinde yazılma gayretleri, fablların sadece bu şekilde yazıldığı algısını
oluşturmuştur. Böylece fablın asıl amacından ziyade yazılış biçimi öne çıkar. Bu durum ise bu
türün masalların altında gösterilmesine ya da hayvan masalı olarak adlandırılmasına sebep olur.
Fabllar, dış gerçekliğin hayvan ya da nesnelere yüklenerek anlatılmasıdır. Gerçek durumlar,
toplumsal kaygılar, yapılan haksızlıklar genellikle hayvanlara kişilik verilerek anlatılmaya
çalışılır. Böylece hem gelecek tepkilerden kaçınılmış hem de insanın içini dökme ihtiyacı giderilmiş
olur.
Masallarla Fablların Farkı
Birçok kaynakta fablların masal yerine ya da masalların fabl yerine kullanıldığı görülmektedir.
Oysa kaleme alınış bakımından iki türün de yazım amacı farklıdır. Fabllarda ve masallarda
kahramanlar genellikle hayvanlar olmasına karşın, kahramanı hayvan olan masalların
çok kez fabl olarak adlandırıldığı görülür (Ezop masalları, La Fontaine masalları gibi). Fabllarda
temel amaç toplumsal eleştiri ya da yergidir. Aynı zamanda yazılış biçimi, metnin uzunluğu/kısalığı
yönünden de masallardan ayrılır. Masalların sonunda genellikle ders verir mahiyette
bir cümle ya da özlü söz bulunmazken çok kez fabllarda bu duruma rastlanır. Fabllar da masallar
gibi başlangıçta çocuklara yönelik ortaya çıkmamıştır; ancak zamanla bu iki türün de çocuk
edebiyatı kapsamında çocuklara yönelik eğitsel türler olarak sınıflandırıldığı görülür.
Sonradan yazılmış olan bazı hayvan fabllarının tek bir öğretisinin, amacının olmayışı,
belki de bu yüzden, okuyucuyu çelişkiye düşürmekte ve fabl denildiğinde, hayvan masalı ile eş
586 II. Uluslararası Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu