II ULUSLARARASI ÇOCUK VE GENÇLİK EDEBİYATI SEMPOZYUMU

Giriş
Çocuk edebiyatının tanımı ile ilgili birçok farklı görüşler mevcuttur. Bu görüşler mutlaka
belli dayanağa sahiptir. Esasen çoğunluk tarafından kabul edilen düşünce çocuk edebiyatının
bilhassa çocuklar için yazılmış eserler müteşekkil olmasıdır. Bu ciddi anlamda çocuk psikolojisini
dikkate alan ve onun pedagoji ve estetik terbiyesinin zenginleştiren eserler olmalıdır. İşte bu
yüzden de çocuk edebiyatı psikoloji, pedagoji ve estetik terbiyeni bünyesinde barındıran vahit
bir sistem içerisinde olmalı.
Çocuğun psikolojisini derinden bilmeyen, estetik düşüncesini öğrenmeyen ve ona bir pedagog
olarak yaklaşamayan edip kesinlikle çocukların ruhuna ve zevkine hitabeden eserler yazamaz.
XX asrın başlarına baktığımızda ister sosyal, isterse de siyasi hayatta büyük değişikliklerle
karşılaşıyoruz. Bütün dünyada olduğu gibi Azerbaycan’da da bir deyişim dönemidir. II Nikolay’ın
1905 yılında imzaladığı manifestonun yürürlüğe girmesinden sonra Rusya İmparatorluğu
sınırları içerisinde bulunan bütün halklar, esasen de baskı altında yaşayan Müslüman-Türklerin
bir nebze rahatlamasına neden oldu. Kendi dillerinde gazete ve dergiler yayınlıyor, okullar açıyorlardı.
Bu durum Azerbaycan için de geçerli idi. Azerbaycan’da yeni okulların açılması çocuk
edebiyatının gelişmesine sebep oldu. Nitekim artık medrese değil yeni, modern okulların açılması
yeni kitapların yayınlanmasını da talep ediyordu. Rusya ve Türkiye’den getirilen derslikler
ve edebiyat kitapları Azerbaycan’da milli çocuk edebiyatının yaranmasını zaruri kılıyordu. Nitekim
milli şuurun aşılanmasında, ferdin bir şahsiyet olarak formalaşmasında kendi ana dilinde
eğitim alması ve kitaplar okuması şarttır. İşte bu yüzden XX asrın başlarından itibaren Azerbaycan
çocuk edebiyatı daha sistemli ve pedagoji, estetik tefekkürün, milli şuurun şekillenmesinde
önemli yer tutuyordu.
Azerbaycan çocuk edebiyatının tarihi XIX –XX asırlardan değil daha önceden başladığını,
hatta 800 yıllık bir tarihe sahip olduğu bazı araştırmacılar tarafından belirtilmiştir. Tabii ki,
sırf çocuk dilinden anlayan, ona hitap eden, çocuğun yaşını ve sosyal-siyasi muhiti de göz
önünde bulunduran eserler bilhassa XIX asrın sonu XX asrın başlarında daha başarılı örnekleriyle
karşımıza çıkmaktadır. Pedagoji, psikoloji ve estetik terbiyenin oluşması bakımında Azerbaycan
çocuk edebiyatının kurucusu Seyit Azim Şirvani’dir. (1835-1888) Bu konuda yapmış
olduğu araştırmaların neticesi olarak Hayrullah Memmedov Azerbaycan Çocuk Edebiyatı eserinde:
“Seyit Azim Şirvani Azerbaycan edebiyatı tarihinde ilk sanatkardır ki, asrın ortaya çıkardığı
ihtiyacı- çocuk edebiyatını oluşturmak meselesinin zaruriliğini şuurlu bir şekilde derk etmiş,
edebi faaliyetinde keskin dönüş yaparak, ömrünün on dört yılını milli mekteplerin ders ve
oku kitapları ile temin olunması meselesine adamıştır. Seleflerinden farklı olarak S.A.Şirvani
çocuk edebiyatının spesifik özelliklerine derinden aşina olmuş, onlardan edebi faaliyetinde yararlanmıştır.
İşte bu özellikleri göre S.A.Şirvani milli çocuk edebiyatımızın kurucusu olmak
hakkını kazanmıştır.” (Memmedov, 1992: 26-27)
XIX asrın sonu ve XX asrın ilk iki on illiğinde umumi milli edebiyatta, bilhassa çocuk
edebiyatındaki müterakki prosesler yeni bir gelişim merhalesinin başlangıcı oldu. Bunun bir sıra
köklü sebepleri vardı: birinci sebebi milli maarifçilik fikirlerinin geniş yayılması, yeni okulların
sayı bakımından artması, milli dersliklerin yazılması idiyse, ikinci sebep,bu sahanın gelişmesi
için pervane tek yanan maarifçi aydınların kendi halkına hizmet etmek, gelecek neslin irfan
sahibi olmasını arzu etmeleriyle bağlıdır.
XX asrın ikinci yarısında M.F.Ahundov (1812-1878) tesiriyle yetişen H.Zerdabi (1837-
1907), S.A. Şirvani (1835-1888), N.Vezirov(1854-1926) ve diğer edipler çocuk ve gençlerin
milli şuurunun gelişmesi ve bir şahsiyeti olarak yetişmesi için çok faydalı eserler yazmışlar. Bu
dönem Türkiye’de olduğu gibi Azerbaycan’da da bir maariflendirme dönemidir. Bu bakımdan
çocuklar için eser veren edipler de bir yönlü değil, bütün türlerde eserler veriyorlardı. Farklı
türlerde yazılan bu eserler daha sonra çocuk edebiyatı türlerinin gelişmesinde büyük rolü olmuştur.
Çocuk edebiyatının gelişmesinde M.F.Ahundov ekolünü sürdürenler daha farklı ve zengin
bir çocuk edebiyatının oluşmasına ve gelişmesine hizmet etmişler. Bunlar;
228 II. Uluslararası Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu