II ULUSLARARASI ÇOCUK VE GENÇLİK EDEBİYATI SEMPOZYUMU

anlamda bağlayıcı olmayan bildiri, karar ya da ilkeler çerçevesi hazırlanmıştır.” (Aral, 2007:
65). Ancak tüm bu farkındalık ve çözüm arayışlarına rağmen bilinmelidir ki çevre sorunlarının
çözümü yukarıda özetlemeye çalıştığımız teorik yaklaşım terk edilmediği sürece mümkün olmayacaktır.
Meseleye teknik bir konuymuş gibi yaklaşmak ya da salt bir olgu gibi değerlendirmek
köklü bir iyileşme sağlayamayacaktır. Günümüz insanın epistemolojik ve ontolojik bir
revizyona gitmesi ve paradigma dönüşümü yaşaması gerekmektedir.
İşte tam bu noktada çevre sorunlarını gündemine alan diğer bir disiplinden bahsedilebilir:
edebiyat. Etik ve estetik kaygılarla hazırlanan edebiyat ürünlerinin toplumsal sorunları konu
edinme işlevi, sözü edilen paradigma dönüşümü için bir zemin olma özelliği taşımaktadır. Türkiye
ve dünya genelindeki diğer ülkelerde çevre felaketleri şiir, hikâye ve roman türlerinde işlenmeye
başlanmıştır. Artan çevre sorunlarıyla birlikte edebiyatın henüz yeni gündemine giren
çevre konusu çocuk edebiyatının da ilgisini çekmektedir. Özellikle son on yılda çocuk edebiyatında
çevre sorunlarına yönelik bir bilinçlendirme çabası gözlenmektedir.
Bu araştırmanın amacı nesillere emanet edilecek çevre için nesilleri eğitmek gerektiği fikrinden
yola çıkarak çocukları çevre sorunlarına karşı duyarlı hale getirmeyi hedefleyen roman
örneklerini incelemektir. İkinci bölümde bunu yapacağız.
2.Bölüm
Çevre sorunlarının çocuk edebiyatında nasıl ele alındığını örnekleriyle inceleyecek olan
ikinci bölüme çocuk edebiyatı tanımı ile başlamamız gerekir.
Çocuk edebiyatı erken çocukluk döneminden başlayıp ergenlik dönemini de kapsayan bir
yaşam evresinde, çocukların dil gelişimi ve anlama düzeylerine uygun olarak duygu ve düşünce
dünyalarını sanatsal niteliği olan dilsel ve görsel iletilerle zenginleştiren, beğeni düzeylerini
yükselten ürünlerin genel adıdır (Sever, 2012: 17). Tanımdan da anlaşılacağı gibi çocuk edebiyatına
bir sınırlama çizmek mümkün değildir. Genel olarak çocuğun kendi algısına göre okuduğu
her şey çocuk edebiyatı kapsamına girmiştir denebilir.
Peki çocuk edebiyatının işlevselliği ne olmalıdır? Mustafa Ruhi Şirin’e göre çocuk “biyolojik
değil toplumsal bir tasarım”dır (Şirin, 2000), o halde toplumsal eğilimler göstermelidir. Bu
bakımdan yazılan eserlerin “bir çocuğu toplumsal yaşamın katı gerçekliğine hazırlayacak ve ona
sosyokültürel atmosferi tanıtacak” (Kanter, 2014) nitelikte olması gerekir. Kitapla tanıştığı 4-5
yaşından itibaren yaş ilerledikçe “yaşamın sadece kendi ailesi ve sosyal çevresiyle sınırlı olmadığının
ayrımına vararak yeni dünyalara açılması” (Kanter, 2014) ve o yeni dünyadaki sorunları
fark etmesi beklenir. Anadili sağlamlaştıran, estetik kaygıları olan ve çocuğa sosyal duyarlılık
kazandırma gayesi taşıyan eserler çocukları, yetişkin öznelerin gerçeklerine yaklaştırır. Böylece
çocuk içinde yaşadığı dünyada bir birey olarak yer almaya başlar. Bu açıdan çocuk edebiyatının
sadece pedagojik ve psikolojik değil sosyolojik bir zeminde ele alınması gerekir. Sosyolojik
niteliğini kaybetmeyen bir eser, “sırf hayal gücünden ibaret bir evren kurarak çocuğu toplumdan
yalıtan eserlere nazaran daha önemlidir.” (Kanter, 2014). Çünkü sosyal konuları çocukların
gündemine almak “kendi dürbünleriyle dünyaya açılabilmelerini” (Şirin, 2000) sağlamaktır.
Özellikle çevre sorunları gibi yaşayan her canlıyı etkileyen ve etkileri uzun süre devam eden bir
konuda çocukları bu soruna karşı duyarlı kılmak ve davranış kazandırmak gerekir.
Çocuk edebiyatının bu fonksiyonunu ve yaklaşımını göz önünde bulundurarak çevre sorunlarıyla
ilgili ele alınan eserlerden bazılarını değerlendirdik. Şüphesiz bu konuda yazılan tüm
eserleri incelemek ve burada paylaşmak bu sunumun sınırlarını aşmak olacağından örnek teşkil
edecek birkaç eser üzerinde gitmeyi uygun gördük. Çevre sorunlarıyla ilgili çocuk edebiyatı
çalışmalarının çoğunun tercüme eserler olduğunu, ülkemizde bu konuya eğilimin henüz yeni
olduğunu tespit ettik. İncelememizi çocuk romanı türüyle sınırlandırdık.
Araştırmamıza konu olan eserlerde insanoğlu tabiatın yegane düşmanı olarak nitelendirilmiştir.
Genelde hayvanlar ve ağaçların kahraman olarak seçildiği romanlarda insana yönelik
ciddi bir suçlama vardır. Bir felaket boyutuna ulaşmış olan çevre sorunlarından insan sorumludur.
Zalim, acımasız, bencil ve tehlikelidir. Bu tanım şaşırtıcı değildir. Birinci bölümde kısaca
440 II. Uluslararası Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu