II ULUSLARARASI ÇOCUK VE GENÇLİK EDEBİYATI SEMPOZYUMU

Cumhuriyet dönemi çocuk yayınları arasındaki polisiye romanlar, okuyuculara çok yönlü
düşünebilme, olay zincirini ve ipuçlarını takip edebilme, öngörüde bulunma, dikkatli olma,
okuma alışkanlığı yapma gibi farklı kazanımlar edindirmeye çalışmıştır. Merak unsurunun sürekli
canlı tutulmaya çalışıldığı bu eserlerde çocuğa olayları takip etmeyle analiz ve sentez yeteneği
kazandırmak amaçlanmıştır. Tanzimat aydınının eğlendirerek öğretme çabası ‘popüler
edebiyat’ ürünü olarak nitelendirilen bu eserler için de büyük önem taşır. “Çocukların hemen
hemen her yaşta merakla okudukları eserler arasında serüven hikâye ve romanları başta gelir.
Çocukların hareket ve heyecan ihtiyacını karşılayan bu tür eserlerde hayale, entrikaya, tehlikeli
ve esrarlı olaylara, ruhsal gerilimleri yansıtan durumlara ve beklenmedik sonuçlara geniş yer
verilir.” (Oğuzkan, 2013: 102). Polisiye türü, masalın yapay dünyasından yaşamın gerçeklerine
sert bir geçiş yaptırsa da çocuğun ‘suç’a ve ‘suçlu’ya yönelik merakını gidermede ona oldukça
yardımcı olur. Okuyucunun merakı polisiye hikâye ve romanların Türk ve dünya edebiyatında
büyük bir ilgiyle karşılanmasını sağlamıştır. “Polisiye edebiyat içerdiği gizem unsurları nedeniyle
dünyada ve ülkemizde ciddi okur kitlesine ulaşmış bir konumdadır. Özellikle çocukluk ve
ilk gençlik dönemi için kaleme alınmış polisiye eserlerin çocukların okuma alışkanlığı ve zevki
kazanmalarına, bununla beraber doğru çizilmiş kahramanlarla kendilerini özdeşleştirerek hayata
hazırlanmalarına yardımcı olacağı bir gerçektir.” (Yakar, 2014: 675).
Polisiye eserler çocuklar için özellikle belirli bir dönemde kritik öneme sahiptir: 12-15
yaş. Bu yaş grubundaki çocuk “meslek seçmeyi etkileyecek, meslekler hakkında bilgi veren
kitaplar okumak ister. Polisiye hikâyeler (örneğin Erich Kästner’in Emil ve Küçük Dedektifler
isimli kitabı), gençlik romanları, soyut konuları işleyen hikâyeler ve mizah dergilerine rağbet
eder.” (Şimşek, 2012: 142). Bu yaş grubu içerisinde 14 yaşa özellikle dikkat edilmelidir; çünkü
“14 yaş gerek İngiltere, gerekse bazı Avrupa ülkeleri ve ülkemizde en çok suç işlenen yaş olarak
belirlenmiştir.” (Yavuzer, 1996: 32). Çocuğun tanık olduğu olumsuzluklar onu farklı serüvenler
aramaya, kendini denetimden uzak ve tamamen özgür bırakmaya sevk edebilir. Kişiler, olaylar
ve toplum karşısında kendisine bir rol biçip konum belirlemeye çalışan çocuk, bilerek ya da
bilmeden yanlış adımlar atarak suça karışabilir. Polisiye çocuk romanları ‘yaşanmamışı yaşanmış
yaparak’ çocuğun suçtan uzak kalmasını sağlar. Bu eserler çocuğa suçluluk psikolojisinin
ne denli ağır olduğunu hissettirir. Bu nedenle çocuğun kişilik gelişiminde iyilik ve kötülükten
yana tavır alarak konumunu belirlemesinde polisiye eserlerin rolü büyüktür.
Polisiye Çocuk Romanı Bağlamında Öksüz
Lemia Balı’nın Öksüz adlı çocuk romanı temelde ‘köy-köşk yaşamı’nı anlatmasının,
‘varsıllık-yoksulluk’ karşıtlığına dayanmasının yanı sıra kurgusundaki gizem ve cinayetle polisiye
çocuk romanı olma özelliği gösterir. Balı, romanının daha ilk sayfasında gizemli olayların
ve cinayetin cereyan edeceği sarı köşkü betimlerken “kulağınıza söyliyeyim ki bu köşkte her
odadan ötekine açılan gizli veya belli kapılar vardır.” (Balı, 1946: 5) diyerek eserinde gizemli
bir olayı ele alacağını bildirir.
Romanda okuyucuyu meraka sürükleyecek birçok unsur yer almaktadır. Bunlardan birisi
de köşkün üst katındaki girilmesi yasak odalardır. Köşk sahibi Bay Ömer’in “üst kata gelince;
buraya çıkmak yasak kere yasak… Siyah perdeli kapılar kilitli… Bay Ömer: ‘Bu kapıları benden
başka kimse açamaz.” (Balı, 1946: 21) tembihi okuyucunun zihninde merakı artırmaktadır.
Yazar, romanın eyleyeni küçük Can’ın “hem size çok tuhaf bir şey söyliyeyim mi: Üst kata
çıkmak yasaktır… Merdiven başlarındaki siyah kalın perdeler hiç açılmaz… Merak etmiyorum
desem inanır mısınız?.. On beş yaşında kocaman bir çocuğun, bu kısmı deli gib[i] merak ettiğimi
her halde tahmin edersiniz… Fakat nafile… Yasak, yasak, yasak…” (Balı, 1946: 32-33)
sözüyle bilinmezlik ve gizem karşısında çocuğun artan merakını yansıtmaktadır.
Can, çıkılması yasak olan üst katın gizemini çözmeye çalıştığında köşkün çalışanı Murat
amcasından “Üst kat ölülerindir.” (Balı, 1946: 34) uyarısını işitir. Balı, böylelikle roman
kurgusundaki merak unsuruna ‘korku’yu da ustalıkla ekleyerek okuyucuların ilgisini pekiştirmeyi
amaçlar. Hepsi cinayete kurban gitmiş köşkün beyleriyle ilgili olarak Can’a olayların iç
yüzünün anlatılmaması, yazarın okuyucu kitlesine gösterdiği pedagojik özenin bir göstergesidir.
Kilitli odalara ilişkin “sana çocuksun, anlamazsın dedim ya!.. Bileceğin üst katta sade onların
518 II. Uluslararası Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu