II ULUSLARARASI ÇOCUK VE GENÇLİK EDEBİYATI SEMPOZYUMU

XX. YÜZYILIN İKİNCİ YARISINDA AZERBAYCAN'DA ÇOCUK
EDEBIYATINDAN FOLKLOR GELENEKLERİ
Ruhəngiz ƏLIYEVA *
ÖZET
XX yüzyılın ikinci yarısı Azerbaycan çocuk edebiyatı tür tipologiyası, konu deseniyle kapsamlı,
hem de oldukça zengindir. En önemli olan ise çocuk edebiyatının folklor kaynaklarının belirlenmesi ile
ilgili bir konudur. Folklor fikri-estetik düşüncenin kaynağı gibi etnosu, genetik hafızası, çağdaş ortamı tüm
yönleriyle içerir. Bu nedenle geçen əsirn ikinci yarısında çocuk edebiyatının sistemli ve bilinçli biçimde
sırayla başvurmuşlardır. S.Rehimov, Mir Celal, E.Veliyev, M.Dilbazi, E.Abbasov, Q.İlkin, S.Veliyev,
M.Rzaquluzadə, Anar, Elçin, M.İbrahimbəyov, R.İbrahimbeyov, İ.Melikzade, X.Hasilova , N.Süleymanov,
Ə.Babayeva, Ə.Səmədli ve başkalarının yaradılcılığı buna örnektir. Bütün bunlar çocuklar Düzyazı
folklordan kullanarak bir amaç olarak lider konumda durduğunu demeye esas verir.
Anahtar kelimeler: XX yüzyıl Azerbaycan edebiyatı, masal, masal-poema, gelenek ve modernlik
GİRİŞ
Azerbaycan çocuklar ədəbiyyatınının gelişiminde XX yüzyıl özel bir aşamadır. Yüzyılın
başlarında başlayan zenginleşme neredeyse bir bütün yüzyıl boyunca devam etmiş ve bir birinden
ilginç sanatsal örnekler yaranmısdır. Bu zenginleşmenin kaynağı halkın zengin folklor
kültürü, klasiklerin yarattığı muhteşem anıttır.
Çocuk oyunları, çocuk gösterileri, ninniler, oxşamalar, çocuk şarkıları, masallar vb.
oldukça zengin ve kültür olayıdır. N.Gəncəvinin, Fizulinin ve diğer klasiklerin sanatında
kendine yer bulan diaktik nitelikteki örnekler sadece bir yönde çocukların genel ruhuna
hesaplanmıştır. A Bakıxanov, MS Vazeh, A.Şaiq, A.Sehhet, MESabir, SSAxundov ve bu sırada
olanlar kendi sanatında çocuklar için sanatsal örnekler yaratmak konusunda her zaman dikkat
getirmişlerdir. Sosyal, kültürel ortamda giden süreç, idea akımları, okul ve akımlar kendi içinde
özgün örneklerin oluşmasını aktlaşdırdı. R.Əfəndiyevin "Besiretül Eftal" (1901), "Türk kıraati"
(1918), A.Şaiq "Çocuk çeşmeyi" (1907), "Gülşenî-Edebiyat" (1910), "Gülizar" (1912),
N.Nerimanovun " Türk Azerbaycan dilinin mütəxəssər sarf-nehvi "(1907), M.Mahmudbəyovun
ve A.Sehhetin" Türk edebiyatına ilk adım "(1914) vb. derslik ve malzemeler bunun göstergesidir.
"Rehber" (1906-1907), "Okul" (1911-1920 vb. Gibi yayın organları yani çocukların eğitim ve
terbiyesi, maariflenmesi gibi önyargılı işlere karar verdi.
Klassiklərimiz oz sanatında çocuklar için sanatsal örnekler yaratmak amacına hep qiqqet
getirmişlerdir. Büyük edebiyat temsilcilerinin bulduğumuz son olarak zengin çocuk
edebiyatının oluşumu ile sonuçlanmıştır. Ve bu zengin çocuk edebiyatının önemli bir bölümü
Sovyetler dönemi ile ilgilidir. Geçirilen dekadalar, qurultaylar, çocuk edebiyatının sorunlarına
ilişkin toplantılar, tartışmalar genç neslin oluşmasına hizmet ediyordu. Örneğin: "Brinici çocuk
edebiyatı toplantısı" (1931), Edebiyat ve sanat kurumlarının yeniden yapılandırılması hakkında
(1932), "Çocuk edebiyatı nəşriyyatını oluşturma hakkında" (1933) bunun örneğidir .Əsas mesele
ise Sovyet adamı düşüncesine uygun olan çocuk edebiyatı oluşturmak idi.M .Müşfiqin
"Şengül, Mengül, Şüngül" (1934), "Köylü ve yılan" (1935), Rüzgarlar, S.Vurğunun "Sünbü-
*
Araştırmacı, Azerbaycan Milli Bilimler Akademisi Edebiyat Üniversitesi. aliyeva-72@mail.ru
II. Uluslararası Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu 189