II ULUSLARARASI ÇOCUK VE GENÇLİK EDEBİYATI SEMPOZYUMU

III.5.i. Vakit ve Mevsimler (Ubakıt, Mezgil): Dakika (minut), saat, gün (kün), gece
(tün), tan, cuma (hafta), ay, yıl (cıl) gibi vakit ve kış, caz (ilkbahar), cay (yaz), küz (güz) gibi
mevsim adları da bilmecelerde sıkça konu edilir. Vakit ve mevsim içerikli birden çok cevaplı
bir çok bilmece de vardır. Örneklersek;
Aalam caşıl kiyinet / Dünya yeşil giyinir,
Eldin baarı süyünöt / Halkın hepsi sevinir. (cay, yaz)
Bir darak bar / Bir ağaç var
On iki şagı bar / On iki dalı var
Otuz barkı bar / Otuz odası var
Bir cüzü ak, bir cüzü kara / Bir yüzü ak, bür yüzü kara
Biri kaçar, biri kubalar / Biri kaçar biri kovalar. (cıl, 12 ay, 30 kün, kün cana tün-yıl, 12 ay, 30
gün, gündüz ve gece)
III.5.j. Dini Adlandırmalar (Diniy Tüşünüktör): İslamiyetle birlikte bu dinin Kırgızların
hayatına soktuğu din, namaz, farz (parz), bayram (ayt), oruç (orozo), molla (moldo), azrail (
azireyli, can algıç), Kur’an, Zabur (Zebur), Tevrat (Toorat), İncil, şaytan gibi dini terminolojisinin
bilmecelere konu olduğunu görüyoruz. Örneklerse;
Otuz took, beş ular / Otuz tavuk, beş sülün. (orozo, namaz- oruç, namaz)
Kasap kişi mal soyot, kan çıkarbay / Kasap mal kesiyor, kan çıkarmadan. (can algıç, Azrail)
III.5.k. Oyunlar (Oyon, Zooktor): Kırgızların geçmişten bugüne taşıdıkları çok güzel
oyunları vardır. Bu oyunlardan ordo denilen aşık kemiğiyle oynanan oyun, kuklalar (kuurçaktar),
kızak oyunları (çana), çömlek oyunu (ak çölmek) gibi oyunlar bilmecelerde konu edilmiştir.
Bunlar dışında “Tokuz Korgool” denilen Türkiye’de “Mangala” olarak atlandırdığımız
zeka ve strateji oyunu vardır ki bilmecelerde sıkça karşımıza çıkar. Örneğin;
Eki atası bar / İki babası var
On segiz enesi bar / On sekiz anası var
Bir cüz altmış eki balası bar / Yüz altmış iki çocuğu var. (tokuz korgool, mangala)
SONUÇ
Sonuç olarak, Kırgız sözlü geleneğinde önemli bir yeri olan Çocuk folkloru ve türleri
bugün değişen dünya ve toplum yapılarına rağmen işlevlerini devam ettirmektedirler. Yazıya
geçirilen çocuk folkloru ürünleri okul kitaplarında, dergilerde, gezetelerde, görsel medyada,
animasyonlarda vb. muhataplarıyla buluşmaya devam etmektedir. Türk Dünyasının ortak hazinelerinden
biri olan bu ürünlerin benzerlikleri ve farklılıkları ilmi ortamlarda tartışılmalı, paylaşımlar
gerçekleştirilmelidir.
İşte, çok zengin bir içeriğe ve cümle, şiir ve hikaye olmak üzere şekil çeşitliğine sahip
Kırgız bilmecelerini inceleyip, sınıflandırırken aslında aynı başlıkların ve alt başlıkların Anadolu,
Kafkas, Kuzey ya da Doğu Türk Dilleri içinde uygulanabilirliğini gördük.
Çalışmamız sonucunda gördük ki, Kırgız bilmeceleri insanları ruhi, ahlaki, zihni açıdan
eğitme; hayata dair öğütlerde bulunma; tabiata, gökyüzüne, hayvan ve eşyalara, hayatın içinde
var olan somut soyut kavamlara vb. farkındalık yaratma; düşünme ve eleştirme kabiliyeti kazandırma,
edebi ve estetik değer kazandırma, özellikle çocukların algı gelişimini destekleme ve
dil gelişimlerine katkıda bulunma gibi işlevler üstlenmektedir.
Ayrıca yıllarca bozkırın göçeri Kırgızların hayata, insana, dünyaya, yaşadıkları çevreye,
canlılara, nesnelere vb. verdikleri değeri, bakış açılarını bilmecelerde tesbit edebiliriz.
KAYNAKÇA
Akmataliyev, Abdıldacan (2004), Kırgız Adabiyatının Tarıhı: Folkloristika, Şam Basması, Bişkek.
Asanov, Üsön (2004), Bul Kim, Al Emne (Mektep Okuuçular Üçün Ensiklopediya), II. Tom, Bişkek.
350 II. Uluslararası Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu