II ULUSLARARASI ÇOCUK VE GENÇLİK EDEBİYATI SEMPOZYUMU

asıl önemin Rus diline verilmesi, millî okullardaki derslerin kalitesizliği ve Rusçanın ağırlığının
hissedilmesi bu durumun başlıca sebepleridir. Rus dilinin uluslararası dil olarak (birlik cumhuriyetler
arası) kullanılması, akraba halkların ortak kullanabilecekleri millî dillerini bir kenara
bırakarak Rusçayla iletişim sağlamaları da Ruslaştırma politikasının sonuçlarıdır (Aliyeva, Sscb
Döneminde Azerbaycan’da Dil Plânlaması, 2005).
Ayrıca, Azerbaycan yazarlar birliği üyelerinin aldığı kararlar doğrultusunda, eserlerini
Rus dilinden ilham alarak yazmaya yönlendiren bu kültür siyaseti doğrultusunda, Rus edebiyat
geleneklerinin millî edebiyata taşınması, Rus dilinin özelliklerinin Azerbaycan Türklerinin ana
diline sokulmasının temeli atılarak dil plânlayıcıları, Rusça eserlerin çevirisi talimatlarını vermekle
Rus dilinden Azerbaycan Türkçesine kelimelerin geçişini, eklerin, terimlerin alınmasını
hızlandırmışlardır. Rus eserlerinin Azerbaycan Türkçesine çevirisi sırasında ister istemez dile ve
millî kültüre uymayan Rusçaya has kelimeler olduğu Azerbaycan Türkçesine doğrudan aşılanmıştır.
Rus dilinden olduğu gibi alınarak Azerbaycan Türkçesinde karşılık olarak türetilmiş olan
kelimeler ana dilin kurallarına uymasa bile dile girmiştir. Bu tür satıraltı plânlar tercüme ve
başka edebî çalışmalar aracılığıyla dili bozmaya başlamıştır (Aliyeva, Sscb Döneminde
Azerbaycan’da Dil Plânlaması, 2005). Emperyalistlerin ana dile yaptıkları uygulamalar benzeşmektedir.
Bunlara rağmen dillerini dolayısıyla varlıklarını korumayı başaran kardeşler devletler bugün
bağımsızlıklarını elde etmiş ve Uygur kardeşlerinin elinden tutmaktadır. Orta Asya’da
SSCB döneminde stratejik bir proje olan Uyguristan projesi kapsamında Ruslar tarafından Uygurların
yoğun olduğu bölgelerde Uygur okulları kurulmuştur. Kazakistan Cumhuriyeti bağımsızlığına
kavuştuktan sonra bu okullar mevcudiyetini koruyamaya devam etmiştir. Kazakistan’da
yaşayan Uygurların talepleri ve Kazak kanunlarının izin verdiği ölçüde eğitim halen sürmektedir.
Milli yarışmalarda dereceye giren Uygur çocuk ve gençleri bizzat Kazakistan’ın
Cumhurbaşkanı Sayın Nur Sultan Nazarbayev tarafından ödüllendirilmişlerdir (Bolaşak, 2014).
Ayrıca Kazakistan Cumhuriyetinde 1960 yılında kurulan, Başkanlığını Ahmetcan Haşirinin
yaptığı Uygur Yazar ve Sanatçılar Konseyi’nde 20’den fazla Uygur yazar ve edebiyatçı üye
olarak Kazakistan Uygur edebiyatı ve sanatı üzerinde çalışmakta ve Uygur Türklerinin kültür ve
sanatına önemli katkılar sağlamakta ve eserler vermektedir (Uygur Edebiyat Ve Sanatına Da
Gereken Önem Verilmeli, 2015).
Doğu Türkistan’da ise esaret psikolojisindeki Uygurca düşük dil konumunda, aile hayatı
ve günlük yaşamda kullanılmakta kendini yenilemek, dünyaya nam salacak edebiyatçılar yetiştirme
noktasında her geçen gün kısırlaşmaktadır. Edebiyatın temeli olan edeple bağlar her geçen
gün zayıflamakta sadece yaşam savaşı vermekle yetinen bir nesil doğmaktadır. Çocuk ve gençlerin
yetiştikleri ortam hayatta olmayı ve güçlü bir şekilde ayakta kalmayı yegâne hedef haline
getirmiştir.
Uygur çocuk ve gençlerin aldıkları eğitimin niteliklerini Dr. İlham Tohti 12 Kasım 2010
yılında Pekin Milletler Üniversitesindeki “Uygur ana dili hakkında endişeler ve Çin devletinden
talepler” başlığı taşıyan tebliğinde şu şekilde anlatmaktadır; ‘ Temeli ve teknik hazırlığı (eğitimci
kaynağı ve alt yapısı) yetersiz, bölge ve halkın özel durumu düşünülmemiş, vur–kes emri
ile uygulamaya sokulmuştur. Derslerin içeriği ve okutma yönteminde, Çin’in diğer bölgelerindeki
yararlanılmamıştır. Öğretim görevlisi, alt yapısı ve öğrencilerin öğrenim kapasitesi bakıldığından
bakıldığında, şimdiki tek dil eğitimi için bile yetersizdir (Tohti, Yolum ve Gayem,
Uygur Türkleri ve Çin Meselesi, 2015). Bugün geldiğimiz noktada Doğu Türkistan’da Hikâyeler,
şiirler, romanlar ve sanat Uygur dili ile yapılmaya devam etse de eğitim alanında yapılan bu
istikrarsız ve güven vermeyen değişiklikler halk nazarında okullarda devlet eliyle verilen eğitimin
kuşkuyla karşılanmasına neden olmuştur. Zaman içerisinde halk okullardan ve eğitimin
okullarda yapılan kısmından kopmuştur. Hatta dini hassasiyetin ağır bastığı bölgelerde Çin’in
güdümündeki bu okullarda verilen eğitime karşı koymanın, çocukları okula göndermemenin
cihat niteliğinde olduğuna dair aykırı fikirler ortaya çıkmıştır. İlköğretimin zorunlu olduğu ülkede
çocuklarını okullara göndermeyen, gönderdiği zaman dejenerasyona uğrayacağından kaygılanan
aileler alternatif eğitim araçları ortaya çıkmasına vesile olmuşlardır. Ancak bu alternatif
482 II. Uluslararası Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu