II ULUSLARARASI ÇOCUK VE GENÇLİK EDEBİYATI SEMPOZYUMU

ÇOCUK DERGİLERİNİN KISA ÖMÜRLÜ OLMA NEDENLERİ (1869-1928)
Müzeyyen ALTUNBAY *
ÖZET
İlk çocuk dergisi kabul edilen Mümeyyiz’den Latin harflerinin kabul edildiği 1928 yılına kadar birçok
çocuk dergisi yayımlanır. Bunların arasında en uzun soluklu olarak kabul edilen dergi 627 sayı ile
Çocuklara Mahsus Gazete’dir. 1928 yılına kadar yayımlanan dergilerin hepsinin aynı başarıyı gösterdiğini
söylemek mümkün değil. Bunun arkasında yatan sebepler çok yönlü olarak değerlendirilebilir. Bu sebeplerin
ana hatlarıyla, dönemin yayın anlayışı ve sansür, maddi konular, okumaya olan ilgisizlik ve okuyuculara
yönelik kaliteli dergilerin hazırlanamayışı şeklinde sıralanması mümkündür. İstibdâtın basın yayın
hayatında ağırlığını hissettirdiği Tanzimat’tan Cumhuriyet’in ilanına kadar çıkan dergilerde, birçok çocuk
dergisi yayın hayatını erken noktalamıştır. Var olan çocuk dergilerinin ise çocukların gelişimi ve beğenisinin
göz ardı edilerek ortaya çıktığı, mevcut siyasi otoritenin benimsetilmesi ya da yeniliklerin yerleşmesi
amacıyla aracı olarak kullanıldığı görülmektedir. Dolayısıyla dergicilik mantığının tam olarak yerleşmediği
dergiler çocuklara uzak kalmış ve başlangıçta belirttikleri amaçları gerçekleştirememişlerdir. Bütün bu
sebepler de 1869’da basılan ilk çocuk dergisinden 1928’e kadar geçen 59 yılda birçok derginin yayın
hayatını erken noktalamasına sebep olmuştur. Bu çalışmada Tanzimat’tan Latin harflerinin kabul edildiği
1928 yılına kadar geçen sürede yayımlanan çocuk dergilerinin kısa ömürlü olma nedenlerinin tespiti
amaçlanmıştır. Nitel bir araştırma olan bu çalışmada doküman analizi kullanılmış, örneklerle birlikte
dergilerin yayın hayatlarına erken veda etme nedenleri analiz edilmiştir.
Anahtar Kelimeler: dergicilik, çocuk dergiciliği, Tanzimat, Tanzimat’ta dergicilik, dergicilikte sorunlar.
Giriş
Çocuk dergiciliğinin tarihi incelendiğinde dünyada ilk çocuk dergisinin ortaya çıkışının
18. yüzyılın sonuna denk geldiği görülür. 1788’de yayımlanan Juvenil Magazine ve yaklaşık on
yıl sonra yayımlanan The Children’s Magazine, ilk çocuk dergileri olarak kabul edilir.
Çocuk dergiciliğinin doğuşu ve gelişimi Tanzimat’la birlikte hız kazanan sosyal değişimin
bir sonucudur. Toplumun ve devletin çöküşünü engellemek için çare arayan eğitimci ve
aydınlar, değişimin ve yeniliklerin kalıcı olabilmesi, uzun yıllar devam edebilmesi için genç
kuşaklara hitap etmeye başlarlar. Böylece başta çocuk dergileri olmak üzere, edebî türlerde de
özgün eserler verilmeye ve Batı’dan çeviriler yapılmaya başlanır.
Türkiye’de çocuk dergiciliğinin tarihine bakıldığında ise bilinen ilk çocuk dergisi Mümeyyiz,
1869’da yayımlanmıştır. Tanzimat’a denk gelen bu dönem, birçok değişimin ve sonra
da uzun yıllar etkisi devam edecek olan bir sürecin başlangıcıdır. Batılılaşma olarak adlandırılan
bu süreçte eğitimden sanata teknolojik gelişmelerden sosyal yaşama kadar birçok alanda yenilikler
ve değişimler göze çarpar. Bu değişimlerden bir tanesi de çocuğa bakış açısındaki farklılaşmadır.
Çocuğun artık yetişkinden farklı ayrı bir birey olarak algılanması, çocuğa yönelik
eserler basılması ihtiyacını gündeme getirir. Bilindiği gibi Tanzimat’tan önce çocuklara yönelik
eserler, büyük oranda sözlü halk kültürünün mahsulleri olan masal, bilmece, destan, halk
hikâyesi, ninni vb. gibi türlerden oluşmaktaydı. Bu ürünler içinde doğrudan çocuğa dönük olan
*
Dr., Giresun Üniversitesi Hüseyin Hüsnü Tekışık Eğitim Fakültesi, Türkçe Eğitimi Bölümü. altun.bay@hotmail.com
II. Uluslararası Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu 631