II ULUSLARARASI ÇOCUK VE GENÇLİK EDEBİYATI SEMPOZYUMU

Medya ve internet kültüründen beslenen ‘yeni çocukluk’, yetişkinlerin değişen yaşam
koşullarıyla doğrudan ilişkilidir. Yetişkinlerin yaşam biçimlerinin, içinde bulunulan çağın teknik
gelişmelerine göre uyarlanması çocukların da teknoloji kültürüyle doğrudan bir bağ kurmasına
zemin hazırlamaktadır. Bu bağlamda medya kültürü ve iletişim teknolojileri ile donatılan
günümüz çocuklarının edebiyata ilgisizliklerinin sebebi de gün yüzüne çıkmaktadır. Medya
kültürünün hâkim olmadığı dönemlerde sözlü kültürün ürünleriyle (ninni, masal, tekerleme vb)
ya da çocuklar için yazılan eserlerle büyüyen çocuklar, günümüzde ‘sentetik kimlik’lerin tahakküm
kurduğu sanal bir kültür atmosferinin içine sürüklenmektedirler. Bu çerçevede geleneksellikten
beslenen çocukluk anlayışının yitmeye yüz tutması ve çocukların okuma kültüründen
uzaklaşması, çocuk edebiyatının baş etmeye çalıştığı meselelerinden biri haline dönüşür.
Bu bildiride, çocuk edebiyatının çağın gerçekleri karşısında nerede durduğu ya da durması
gerektiği konusuna çocuk sosyolojisinin önemi bağlamında değinilecektir. Zira teknoloji
çağıyla birlikte yetişkinlerin tutum ve davranışlarıyla beraber çocukların da gündelik yaşam
pratikleri değişime uğramaya başlamıştır. Yetişkinlik ve çocukluk arasındaki toplumsal mesafeyi
belirsizleştiren bu durum, çocukluğu tükettiği gibi çocukların hem sosyolojik algılarında hem
de psikolojik yapılarında kırılmalara ve çözülmelere neden olur. Bu bağlamda, değişen çocukluğun
çocuk edebiyatı ürünlerine ne şekilde yansıdığı ve modern çocukluğun açmazları bu bildiride
tartışılacaktır.
Geleneksellikten Beslenen Çocukluktan Tüketilen Çocukluğa: Yeni Çocukluk ve
Edebiyat
“Çocuklara göre” ve ‘çocuksu bir edebiyat’ oluşturma amacında olan çocuk edebiyatının
yazınsal türleri, gelişmeye başladığı ilk dönemlerde özellikle pedagojik ve didaktik karakterli
bir özellik gösterirler. Çocukları toplumun onayladığı ideal bireyler olarak yetiştirme amacı
taşıyan ve salt ahlaki kaygılar güden çocuk edebiyatı anlayışının geçerliliğini yitirmesi de çocuk
psikolojisinin gelişimi ve etkinlik kazanmasıyla paralellik gösterir. Nitekim çocuk edebiyatı
ürünlerinde çocuk ruhunun inceliklerinin, çocuğa özgülüğün ve çocuksu bakışın yansıtılması,
çocuk psikolojisi alanındaki çalışmaların yaygınlaşmasından bağımsız değildir. Ancak modern
yaşamla birlikte çocuk psikolojisindeki teorik açılımlarla birlikte çocuk sosyolojisi de çocukların
toplumsal yapıdaki konumlarıyla ilgilenen yeni bir alan olarak görülmeye başlanır. Çocuk
sosyolojisinin gelişmesinde ve dikkat çeken bir alan olarak belirmesinde savaşların çocuklar
üzerindeki etkisi, çocuk suçları, yersiz yurtsuz çocukların yaşam pratikleri, yoksulluk, çocukların
eğitimi, sosyal eşitsizlik ve çocuk hakları gibi unsurların yanı sıra modernizmle ortaya çıkan
tüketim anlayışının ve elektronik ortamın yaygınlaştırdığı evrensel kültürün yetişkinlerle birlikte
çocukları da kuşatma altına almasının bir etkisi söz konusudur. Bu çerçevede sadece çocuk psikolojisinden
değil aynı zamanda çocuk sosyolojisinden de beslenmesi gereken çocuk edebiyatının
sorumlulukları artar ve sınırları genişler. Bu sorumluluklar, “yeni çocukluk” tasarımının
içine hapsedilen modern ve enformatik dayatmaların girdabından sıyrılmaya ilişkin birtakım
verileri içerir. Modern çocuk, kendisine verili bir şekilde yansıyan uygarlık modelini ve medya
kültürünü özellikle teknoloji ve tüketim odaklı bir eğilimle içselleştirmektedir.
Çocuklar için yazılan ve öznesi çocuklar olan çocuk edebiyatının estetik ve edebî değeri
dışında sosyolojik bir boyutu da söz konusudur. Bu çerçevede, çocuklara yaşadıkları toplumun
kültürel kodlarını, gündelik yaşam pratiklerini ve toplumsal deneyimlerini sade ve içten bir dille
aynı zamanda da estetik bir ölçütle anlatması beklenen çocuk edebiyatı, teknik gelişmeler karşısında
ikincil bir konumda kalmaktan kurtulmanın çözümlerini bulmak zorundadır. Zira modern
iletişim araçları sayesinde hız kazanan enformasyon ile dünyada yeni bir çocukluk biçimlen(mektedir).
(Şirin 1999: 13). İnşa edilen bu yeni çocukluk kurgusu, çocukluğu tükettiği gibi
çocuğu da edilgenleştirmekte ya da yetişkinlerle eşitlemektedir. Nitekim Postman’a göre, “nereye
bakılsa yetişkinlerin ve çocukların davranış, dil, tutum ve arzularının hatta fiziksel görünümlerinin,
giderek artan biçimde birbirine benzediği, birbirinden ayırt edilmediği görülmektedir”
(Postman 1995: 14). Çocuk ve yetişkin arasındaki benzerlik ilişkisinin belirginleşmesinde medya
teknolojilerinin özellikle de internet ve televizyon kültürünün çocukları yetişkinlerin dünya-
16 II. Uluslararası Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu