II ULUSLARARASI ÇOCUK VE GENÇLİK EDEBİYATI SEMPOZYUMU

Bazı ninnilerde annenin dışarıdan meme dolusu süt getireceği, babanın avdan et getireceği
dile getirilmekte iken bazı ninnilerde de zengin, fakir ayrımı açıkça dillendirilmektedir.
Ninni yavrum ninni,
Kötü zamanda doğdun
Zengin beylere hor oldu,
Senin akraba ve soyun. (Cusupov, 1997: IV.C., 416)
şeklindeki ninni örneğinde görüldüğü üzere, bebeğin dar zamanda doğduğuna vurgu
yapılmakta ve onun geleceği için duyulan endişe dile getirilmektedir.
Ağlama yavrum ağlama,
Anne babanı zorlama,
Millet yayladan inmedi,
Daha arpa, buğday biçilmedi. (Cusupov, 1997: IV.C., 416)
şeklindeki bu ninni ise sosyal dengesizliği, daha beşikteki bebeğin dış dünyayla olan
ilişkisini, karnı açıkan bebeği uyutmadaki zorlukları edebi bir estetikle dile getirmektedir.
Beşik ırlarının poetik yönü de oldukça güçlüdür. Beşik ırlarının poetik farklılıklarını
analiz edebilmek için tasvirlerdeki edebi sanatlara (teşbih, metafor, mübalağa vb.), söylemlerindeki
edebi unsurlara (redif, kafiye, aliterasyon) ve leksik unsurlara bakılmalıdır. Bu özellikleri
ile ninniler; ritim ve kafiye üzerine kurulmuş tekrir sanatıyla yoğrulmuş duygulu mısralar
olarak karşımıza çıkmaktadır.
Poetikanın temel elementi olarak görülen betimlemelerde edebi eserin konusu ile formu
iç içedir. Beşik ırlarında betimlemeler somut olarak verilmektedir. Ninnilerde; hiç bir şeyi
eksik olmayan, “kuday koydu soyup, kuyruguna toyup” veya anası “sarı mayga şeker koyup”
yaptığı bulamığı yiyerek, rahat bir yaşam süren çocuğun tasviriyle beraber tersine “arpa buuday
bışa elek, çım çım talkanı cok” ifadesindeki gibi hayatın azabına lanet okuyan biçarenin
tasviri de canlanır.
Folklorik eserlerde teşbih en fazla kullanılan edebi sanattır. Örneğin;
Kızıl kalın cok bolgun,
Menin balam karday,
Sütkö salgan balday.
Koyonektin kolunday,
Kekiliktin butunday. (Akmataliyev, 2004: 387)
Beşik ırlarındaki “aldey, aldey, aldey”, “aldey, aldey ak bötöm”, “aldey, aldey kulunum”,
“ukta balam”, “uktay koy” gibi aliterasyonlu ve sinonim söylemler ninnilerin edebi yönünü
kuvvetlendirmektedir.
Beşik ırlarının dili sade, yalın ve sempatiktir. Hangi şartta ve hangi çevrede oluştuğuna
göre söylenir. Anne çocuğunu aya, güneşe bala benzetip, Manas, Semetey gibi bahadır olmasını
dileyip, bazı hayvan isimleriyle adlandırır. Kartalım, ak kuşum, tavşanım, tayım, yavrumeniğim
diye seslenir. Anneler çocuklarını dünyadaki zengin, güzel, temiz nesnelere benzeterek
kötülüklerden saklayıp onlara olan sevgilerini ve şefkatini beşik ırlarıyla gösterir. Beşik ırlarının
adeta mitolojik gücüne inanır.
Folkloraki beşik ırları türü, çocuğun doğumuyla başlayan onunla bilikte yaşayan, dünyaya
bakış açısı oluşturmada en birinci edebi azıktır. Bu sebeple folklor ile akınlar ve çocuk
edebiyatı şairleri beşik ırı stilinde şiirler yazıp çocuklara iyi duygu ve düşüncelerini iletmekle
beraber onların terbiyesine de katkıda bulunmaktadır.
SONUÇ
İnsanın karakterini en iyi bilen psikolog halktır. Halk, çocukların algılarını geliştirmek
için kolaydan zora, basitten karmaşığa okumasını geliştirip, yoğurup durur. Ninniler de bu mekanizmanın
en etkin ürünleridir.
Çocuk edebiyatıyla ilgili ürünler kaleme alınırken yüzyıllardan beri halkın zevkine uy-
362 II. Uluslararası Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu