II ULUSLARARASI ÇOCUK VE GENÇLİK EDEBİYATI SEMPOZYUMU

Metinlerearasılıkta bir yazarın kendinden önceki bir yazardan alay etmek ya da saygısını
dile getirmek, onu izlemek ya da ayrılmak için alıntılar, anıştırmalar ve çeşitli anımsamalara
başvurulur. Kristeva,(Akt. Aktulum,2000;), metinlerarasılık oluşturma yollarını şu şekilde açıklamaktadır:
Alıntı, gizli alıntı, anıştırma, gönderge, yanılsama, öykünme, anlatı içinde anlat ve
basmakalıp söz.
Metinlerarasılık yazar tarafından ortaya konulan kurgusal bir yaratıcılığı gerektirir. Metinlerarası
ilişkilerle kurgulanmış metinler üst düzey okuma becerilerine sahip olan okur tipini
gerekli kılmaktadır. Kristeva bu okur tipini “bilgin okur” olarak adlandırmaktadır: “Metinlerarasının
algılanması, yazınsal dilin çözümlenmesi belli bir edinci gerektirir, bu da çok sayıda metin
kılgısıyla edinilebilir” (Akt. Aktulum, 2000:190).
Metinlerarasılık okur tipleri açısından düşünüldüğünde çocuk edebiyatından uzak bir
kavram gibi görülmektedir. Metin düzleminde düşünüldüğünde çocuk edebiyatı çocuk gerçekliği
ve çocuğa görelik ilkelerine uygunluk göstermesi gerekmektedir. Metinlerarasılık üst düzey
okurluğu gerektirirken çocuk edebiyatı yapıtları ise okuryazarlıktan okurluğa giden yolda pedagojik
özellikleri gözetmesi gereken bir düzenlemeyi gerektirmektedir. Çocuk edebiyatı okuma
kültürü edindirmede önemli bir işleve sahiptir. Bu işlevi Sever (2010;28), şu şekilde açıklamaktadır:
“… Çocuğun gözüyle dünyaya bakan, yaşamı ve olayları çocuğun bakış açısıyla algılayan
bir anlayışla çocuğa ulaşmayı yeğlemesi beklenir. Bu yaklaşımda temel belirleyenler, çocuk
gerçekliği ile bu gerçekliği çocuklarla paylaşacak olan sanatçı duyarlılığı olmalıdır. Çünkü bu
belirleyenlerin varlığı ortaya çıkan ürünün hem çocuğa göre olması hem de yazınsal bir nitelik
taşıması için gereklidir. Bu çalışmada şu sorulara yanıt aranmaktadır: Çocuk edebiyatı yapıtlarında
metinlerarasılık nasıl kullanılabilir? Ülker Köksal çocuk tiyatrolarında metinlerarasılığı
nasıl kullanmıştır?
Bu çalışma Ülker Köksal’ın Çocuk tiyatrolarından metinlerarasılık özelliği gösteren
“Barış Gezegeni” ve “Sırça Köşk” adlı iki yapıtıyla sınırlandırılmıştır.
Barış Gezegeni Tiyatrosunda Metinlerarası İlişkiler
Barış Gezegeni’nde altı arkadaş denizde oynarken çıkan fırtına sonrasında kendilerini
Mavi Ada’da bulurlar. Onları Barış ve Sevgi adlı çocuklar kurtarmıştır. Mavi Ada’da Barış,
Sevgi, Masalcı Nine ve Bilgin Dede çevreci bir yaşam sürdürmektedir. Barış ve Sevgi dünyadaki
sürüp giden savaşlardan dolayı hastadır. Onun için Bilgin Dede Barış Gezegeni’yle iletişim
kurmaya çalışmaktadır. Masalcı Nine de çocuklara masallar anlatır. Çocuklar da masallara oynayarak
katılırlar. Bir gün Bilgin Dede’nin telsizine uzaydan cevap gelir ve Uzay Yolcusu onları
alarak Barış Gezegeni’ne götürür. Çocuklar adada kendi başlarına kalırlar. Öncelikle kendilerine
bir başkan seçerler. Doğrucu başkan seçilir. Bu durum Metelik ve Miskin’in hoşuna gitmez.
Kısa süre sonra adaya Savaşçı gelir. Seçilmiş başkanın başkanlığını elinden alır. Metelik ve
Miskin de onun yanında yer alır. Doğrucu, Arıcık, Güleç ve Çekirge’nin akıllıca oyunlarıyla
Savaşçı alt edilir. Barış, Sevgi, Masalcı Nine, Bilgin Dede ve Uzay Yolcusu Mavi Ada’ya gelerek
Savaşçı, Metelik ve Miskin’i yargılarlar. Metelik ve Miskin affedilir, Savaşçı da bu sevgi
ortamında eriyerek yok olunca, dünya Barış Gezegeni olur.
Tiyatro metinleri görsel göstergelerin kullanıldığı metinlerdir. Ya da görsel göstergelere
dönüşecek olan dilsel göstergelerden (ikon) oluşan metinlerdir. Kıran- Kıran (2006:57), görsel
göstergeyi gerçekliği doğrudan doğruya aktaran bütün biçimler olarak tanımlamaktadır. Köksal
incelenen her iki oyunda da gerek kültürel yansımaları gerekse okuma kültürünü aktaran görsel
göstergeleri kullanmaktadır.
Barış Gezegeni adlı oyunda oyun karakterlerine masal karakterleri de eklenmiştir. Bu
eklemlemeler Masalcı Nine’nin anlattığı masalla gerçekleşmektedir: Metelik, Fareli Köyün
Kavalcısı; Arıcık, Pamuk Prenses; Doğrucu, Keloğlan; Güleç, Külkedisi; Miskin, Pinokyo; Çekirge,
Cadı; Sevgi, Kırmızı Başlıklı Kız ve Barış, Parmak Çocuk. Çekirge, elinde ayna ve elma
görsel göstergeleriyle Pamuk Prenses masalına gönderimde bulunur. “ÇEKİRGE: Ey ayna büyülü
ayna…/ En güzel kim söyle bana. / Uzat bana dost elini,/ De güzeller güzelini.”(Köksal,2008;47)
ve yine “ÇEKİRGE: Zehirli, elmam gelsin,/ Demek en güzel sensin
/Dudakların Bal kiraz/şu elmadan ye biraz.”(Köksal,2008;47) GÜLEÇ: Elmada ölüm tadı,
464 II. Uluslararası Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu