II ULUSLARARASI ÇOCUK VE GENÇLİK EDEBİYATI SEMPOZYUMU

“Çocuk dediğin her lafa karışmaz. Çocuk dediğin çok soru sormaz. Çocuk dediğin karşılık
vermez.” gibi çocuklukta eleştirel düşüncenin gelişimini olumsuz etkileyecek sözlü yaptırımlar
ile bu beceri yeterince gelişemez. Bununla birlikte çocuğun gelişimini olumsuz etkileyen ve
ondaki merak duygusunu yok eden bir diğer husus, çocuğun sorduğu sorulara açık ve tatmin
edici şekilde cevap verilmemesidir (Altunbay, 2015: 155).
Fablların eleştirel düşünme becerisine katkı sağladığı bilinmektedir, ancak önemli olan
fablların hangi yaş döneminden itibaren nasıl kullanılacağıdır. İlköğretimden itibaren çeşitli ders
kitaplarında ya da öğrencilere okutturulan kitaplarda fabl örneklerine rastlanmaktadır. Ancak
fabllar, ileri derecede bir muhakeme yeteneği gerektirdiğinden soyut düşünme becerisi gelişmemiş
çocuklarda kullanılması doğru değildir. J. J. Rousseau da, masal ifadesini fabl yerine
kullanmakta olup, fablların kullanım durumuyla ilgili olarak şunları belirtmiştir:
Önceki masalda çocuklar kargayla alay ederken tilkiye sempati ile bakıyorlar. Sonraki
masalda ise örnek olarak ağustos böceğinin verildiğini sanırsınız, ama hiç de öyle değil, çünkü
orada da karıncayı seçeceklerdir. Çünkü, küçülmeyi hiç istemezler: her zaman en iyi rolü üstlenirler.
Bu da pek doğal bir seçimdir. Çocuklar için ne korkunç bir ders! Devlerin en çirkini,
kendisinden istenen şeyi bilen ve geri çevirebilen, acımasız ve eli sıkı bir çocuk. Karınca daha
fazlasını yapar, çocuğa kabul etmedikleri şeylerde dahi alay etmesini öğretiyor.
Aslanın en gözde kahramanlardan biri olduğu tüm masallarda çocuk, sürekli aslan olur.
Yapısı gereği bir şeyin paylaşımı söz konusu olduğunda, hepsini kendine almaya çalışır. Ama
sivrisinek aslanı yıldırdığında, işler hemen değişiyor. Bu durumda çocuk, aslan olmak istemez,
bu kez bir sinek olmayı yeğler. Pençesiyle saldırma cesareti gösteremeyenleri, iğne darbeleriyle
öldürmeyi öğrenir (J. J. Rousseau’dan çev. Baştürk; Kızılçim, 2013: 81-82).
Görüldüğü gibi fabl türünün kullanımı için bireylerin en azından soyut işlemler dönemine
(12- +) geçmiş olması gerekmektedir. Aksi hâlde verilen mesajı doğru anlayamayacaklarından
fabl, amacına ulaşamayacaktır. Soyut düşünmeyi kazanamamış bireylere fabl türünü kullanmaktan
ziyade eğitici ve öğretici (kahramanlarının insan, hayvan ya da olağanüstü yaratıklar olduğu)
masalların kullanımı daha yararlıdır.
İlk Gençlik Çağı
Batı literatüründe Adolescence (gençlik) olarak adlandırılan bu dönemdeki bireyler için
en önemli sorun, onların kendilerini tanımaları ve “kim olduklarını” keşfetmeleridir. Bu dönemdeki
birçok birey için “Ben kimim?” sorusu önem taşır. Olumlu benlik algısının oluşturulması
ile birlikte bu soruya verilecek olumlu cevaplar, bireyin bu dönemi başarıyla tamamlamasını
sağlar (Altunbay, 2015: 74). 13-15 yaş grubunu kapsayan ilk gençlik çağı, fiziksel, bilişsel ve
duygusal bakımlardan her bireyde farklı gelişim görüldüğü bir dönemdir. Bu evre, aynı zamanda
çocukluğun son dönemine denk gelmektedir. Bu yaş grubundakiler, henüz çocukluktan çıkamamış,
ancak genç gibi davranmaya çalışan bireylerdir. Çocuklukla gençlik arasında kaldıkları
anlarda hangi rolü üstlenecekleri konusunda tutarsızlık yaşarlar. Dolayısıyla okudukları
kitaplarda aradıkları ve beğendikleri kahramanlar da değişiklik gösterir (Uslu Üstten, 2014: 96).
Bireysel farklılıklar göstermekle beraber ortalama 12 yaşından sonra gelişen soyut düşünme
becerisi, sorgulamak, eleştirel düşünmek, yaratıcı düşünmek, muhakeme etmek, kıyaslama
yapmak için gereklidir. Bu nedenle fabl türü ancak soyut işlemler dönemine geçildikten sonra
kullanılmalıdır. Bu döneme kadar olan ders kitaplarında ise fabl türü yerine eğitici masallara yer
verilmelidir. Aksi hâlde çocuk için sıradan bir hayvan masalı konumunda olacak olan fabldan
gerekli ve doğru mesaj alınamayacak, hatta J. J. Rousseau’un ifadesiyle bu tür fabllar çocuğu
yanlış bile yönlendirilebilecektir.
Türkçe Dersi Öğretim Programında Eleştirel Düşünme
İlköğretim Türkçe Dersi (6, 7, 8. Sınıflar) Öğretim Programı’nda “okuma becerisi öğrencinin
farklı kaynaklara ulaşarak yeni bilgi, olay, durum ve deneyimlerle karşılaşmasını sağlar.
Dolayısıyla bu beceri; öğrenme, araştırma, yorumlama, tartışma, eleştirel düşünmeyi sağlayan
bir süreci de içine alır” (2006, s.6) denilerek eleştirel düşünmenin geliştirilmesiyle okuma becerisi
ilişkilendirilmiştir (Altunbay, 2015: 153). Türkçe derslerinde eleştirel düşünme becerisi
II. Uluslararası Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu 589