II ULUSLARARASI ÇOCUK VE GENÇLİK EDEBİYATI SEMPOZYUMU

ÇOCUK EDEBİYATINDA ÇOCUK FOLKLORUNDAN YARARLANMANIN
BİÇİM VE USULLERİ
Aynur XALİLOVA *
ÖZET
Azerbaycan edebiyatının genel edebi-tarihi manzarasından görüyoruz ki, tarihsel kronolojik
açıdan ilk olan sözlü halk edebiyatı, insanlığın sonraki gelişim aşamalarında bireysel bedii tefekkür ürünü
gibi ortaya çıkan ve aynı şekilde de varlığı sağlanan yazılı edebiyat için her zaman çeşitli yönlerden
faydalanma konusunda temel kaynaklardan biri olmuştur. Sözlü ve yazılı halk edebiyatı arasındaki söz
konusu yaratıcı bağ, bunların bir parçası olan çocuk folkloru ve çocuk edebiyatı için de
karakteriktir.Genetik kodları açısından direkt çocuk folkloruna bağlı olan çocuk edebiyatı, bu geleneksel
verilerden yararlanmakla geniş yaratıcılık imkanları kazanmıştır.
Folklor verisine başvuru, burada biçim, muhteva, geleneksel imgeler sistemi, niteliksel motif,
tema, dil, anlatı, tarz vs. açıdan faydalanma yoluyla çeşitli biçim ve usullerle gerçekleşmiştir. Çocuk nesri,
folklordan yararlanmak için daha geniş imkanlar sunmaktadır. Bu bağlamda sözlü epik geleneğin kendisi
de söz konusu yaratıcı bağ için iyi veriler sunmaktadır.
Genetik kök itibariyle folklor hazinesine dayanan Azerbaycan çocuk edebiaytı, klasik kültürel
mirasa kök salmış, yaklaşık XIX. yüzyılın sonuncu çeyreğinde sistemli ve planlı karakter kazanmış, XX.
yüzyılda ise edebi-bedii yaratıcılığın her üç alanını (şiir sanatı, nesir ve dramaturji) ve çeşitli janrları
kapsamakla daha geniş bir çevrede gelişmiştir.
Çocuk edebiyatının zaman-zaman çeşitli yönlerden çocuk folkloruna başvurması, biçim ve
muhteva açısından onu daha da zenginleştirmiş, sözlü geleneğe mahsus karakterik özellikler ve milli
nitelikler kazandırmıştır.
Anahtar kelimeler: Çocuk edebiyatı, çocuk folkloru, edebi-tarihi manzara, biçim ve metot.
Giriş
Çocuk folkloru, çocukların ilgisine cevap veren, akli, fiziki, zihni, manevi gelişimlerine
yönelen, konuşma yeteneği ve bakışaçılarının şekillenmesine yardımcı olan, biçim, tema, konu,
dil vs. açısından çocukların çeşitli yaş aşamalarındaki özelliklerine, o cümleden anlama ve
kavrama becerilerine uygun şekilde kendileri ve büyükler tarafından yaratılan folklor
örnekleridir. Biçim ve mahiyet itibariyle direkt çocuk dünyası düşünülmüş çocuk folkloru, bedii
yaratıcılğın her üç türünü (lirik, epik, dramatik) içermekle ninni, okşama, masal, bulmaca,
yanıltmac, dizgi, ezgi, nağme vb. bu gibi janrları, çeşitli oyun ve gösterileri kapsamaktadır.
Azerbaycan edebiyatının genel edebi tarihi manzarasından görüyoruz ki, tarihsel
kronolojik açıdan ilk olan sözlü halk edebiyatı, insanlığın sonraki gelişim aşamalarında bireysel
bedii tefekkür ürünü gibi ortaya çıkan ve aynı şekilde de varlığı sağlanan yazılı edebiyat için her
zaman çeşitli yönlerden faydalanma konusunda temel kaynaklardan biri olmuştur. Sözlü ve
yazılı halk edebiyatı arasındaki söz konusu yaratıcı bağa bunların bir parçası olan çocuk
folkloru ve çocuk edebiyatı için de karakteriktir.
*
Doç.Dr., Azerbaycan Milli Bilimler Akademisi Nizami Adına Edebiyyat Enstitüsü. aynur.xalilova@rambler.ru
II. Uluslararası Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu 653