II ULUSLARARASI ÇOCUK VE GENÇLİK EDEBİYATI SEMPOZYUMU

Tabii ki, bolşeviklerin kurduğu Allahsızlar cemiyyetinde Gülbahar “günün zihniyyet”ini
eks ettirmirdi. O`nlara Allah`ı, Peyğamber`i, anne babanı seven çocuklar gerek değildi. Dahası da
Allah`ın, Peyğamber`in unutulmasını, Allahın da, Peyğamberin de yerini Stalinin koyulduğu
imansızlar cemiyyetine dinine, milletine, diline sadık Gülbahar gerek değildi. Mütefekkir Cavidin
Gülbahar`ı sonralar sovyetler döneminde yaranmış “baba”sı Lenin, vatanı geçmiş SSRİ, dinsizateist
“pioner” obrazının alternativi idi. Bu şiirin güclü eleştirilere maruz kalmasına güclü
sebeblerdendi. Ne karib ki, şiir Ömer Faik Nemanzade`nin de (Cavidin dostu. Şair 1914`de bir
müddet Agarada Ömer beyin müsafiri olmuştu) eleştirisine tuş gelmişti. O, Аzerbaycan`da
yaranmış edebiyat derslikleri hakkında yazdığı “Kiraat kitaplarımızda mövhumat üsulu” (1926)
adlı makalesinde Cavid efendinin “Kız mektebi”nde şiirini Abdulla Şaik`in “Kiraat kitapı`nda
neşr olunmasını tenkit etmişti. Şiire menfi münasibet uzun zaman, hatta Cavid efendinin
“berahat”ından sonra da devam etmiş, şiirin üzerinde oynanılmış, ihtiyac olmadığı halde guya
“tercüme” olunmuştu.
Hala XIX y.y. 90`lı yıllarında şair Alikulu Gamküsar Türkiye Türkçesinden dilimize bir
şiir tercüme eder. O`nun bu “yeniliğine“ heyretler içinde kalan Mirza Alekber Sabir şöyle karşılık
verir:
“Osmanlıcadan tercüme Türke” - bunu bilmem,
Gerçek yazıyor genceli, yani ki henektir:
Mümkün iki dil bir-birine tercüme, ama
“Osmanlıcadan tercüme Türke” ne dimekdir?!
Bu bakımdan, Cavid efendinin “Kız mektebi”nde şiirininde “tercüme”sine ihtiyac yoktu.
Fakat yenice kurulmuş sovyetler cemiyyetinin dersliklerinde Türkce konuşan ve Türk tefekkürü
ile düşünen, katiyyen sovyet adamına benzemeyen, milletini, dininin, dilini temsil ve taktim eden
Gülbahar`ın boy güstermesi de kabul edilemezdi.
Daha da kötüsü 1982`yılında, şairin 100` yıldönümü zamanı neşr edilen eserlerde de şiirin
başına getirilen oyunlardır. Akademik İsa Habibbeyli`nin “süjetli lirikanın en mükemmel
nümunesi” gibi değerlendiği “Kız mektebinde” adlı şiirini II sınıflar için hazırlanmış “Azerbaycan
dili” dersliyinde tehrif olunarak adı değiştirilib “Mektebli kız” olub. “Kuzum, yavrum, Adın
nedir?” - müraciatı ile başlayan şiir derslikte: “Kızım, balam, adın nedir?”-e, “Nasıl, zenginmidir
baban?” – “Söyle, varlıdırmı atan?”a “Yokmu senin incilerin, altun bilerziklerin?” – “Yokmu
senin sırğaların, kızıl bilerziklerin?”e çevrilib.
Acaba, “kuzum”, “yavrum”, “zengin”, “altun”, “beyzade”, “bilgi”ni sözününün manası
anlaşılmıyor? Elbette ki, anlaşıyor. Maksad şiiri Türkceden arındırmaktı.
Şairin “Öksüz Enver” şiirindeki lirik kahramanın ruhi telаtümünü, manevi hayаtını ve
kalbinde tüğyаn еden böhrаnlаrı tаm rеаllığı ile tesvir еderken Öksüz Enve`ri Türkçe
konuşturuyor.
Türkiye Türkcesini maharetle kullanan şair yaratdığı tüm eserlerinde Türkceni mükemmel
şekilde işletmeğe müvaffak olmuştur. O’nun “işletdiyi oldukca tatlı ve işlenmiş, güzel bir Türkçedir.
Kuzey ve Güney Azerbaycan, Türkiye, Türküstan ve s. Türk ellerinde tek bir münevver bulunmaz
ki, Cavid'i okusun, ama anlamasın ve onun Türkcesinden zevk almasın” (Türkekul, 2007: 51)
ve öyle bir cocuk bulunmaz ki, O’nun şiirlerindeki Türkçe konuşan çocuklara özenmesin, Türkçe
konuşmaya gayret etmesin.
Sovyet eleştirmenleri, “Dekerant tenkitçiler ağızları köpüklene-köpüklene yazısının dilini kakınc
edirlermiş ona. Anlamırlarmış Cavid'in dilinin mahiyetini. Şunu görmeye iktidarları çatmırmış
ki, Cavid'in dili Cavid’in tematikasını tamamlayan daha bir vasitedir” (8, 286). Ve bir de Cavid'i
daha çok “osmanlıcılıkta - “möhteber efendi olmakda” ittiham edirdiler (Aliyev, 2008: 26). Edebiyatçı-
eleştirmen Mehmet Cafer, Cavid'in dildeki bu tutumunu: “Cavid Azerbaycan edebi-bedii
dilini sistemli dillerin hesabına zenginleştirmek hayaline kapılmış ve bu fikrinde daimi yersiz inat
etmiştir” şeklinde değerlendirmiştir. Hüseyin Cavid'in hem konuşmasında, hem de yaratıcılığında
bu “yersiz inad”ından hiçbir zaman vazgeçmediği görülmektedir. Oysa “Hüseyin Cavidin dili onun
44 II. Uluslararası Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu