II ULUSLARARASI ÇOCUK VE GENÇLİK EDEBİYATI SEMPOZYUMU

Türk kültüründe önemli bir yeri olan ninnilerin asıl fonksiyonu çocukları eğitmektir.
Ninniler çocukları uyutmak için değil, onları hayata uyandırmak, eğlendirmek, sevmek için
söylenmiş şiirlerdir. Bir çocuğun dünyaya gelmesiyle ferdiyetten ictimaiyete yükselen bir tavırla
halk inanışları doğrultusunda gereken çeşitli geleneksel uygulamalar yapılır. Bu geleneksel
uygulamaları yaparken insanın iç dünyasını yansıtan şiirler, deyişler meydana gelmiştir. Bu
şiirlerden biri de mensubu olduğu halkın her türlü felsefesinin taşıyıcısı olan ninnilerdir.
Ninnilerin Kırgız folkloru içindeki yeri ve önemi Kırgız milli ideolojisinin hayat damarlarından
biri olmasından kaynaklanmaktadır. Kırgız milli ideolojisi ile bebekler ilk defa beşik
ırlarıyla / ninnilerle tanışmakta ve değişen hayat şartlarına ragmen bu kültürün bir ferdi olduğu
bilinci daha beşikteyken aşılanmaktadır.
Tüm Türk halklarında da olduğu gibi Kırgızlarda da hayat çocuk etrafında şekillenmektedir.
Bu nedenle çocuk ve çocukla ilgili unsurlar Kırgız edebiyatında çokça yer almaktadır.
Özellikle ninniler, taşıdığı milli değerlerle farklı bir öneme sahiptir.
Dîvânü Lügat-it-Türk’te “balu balu” şeklinde yer alan (Atalay, 1972) Türkiye Türkçesindeki
adıyla “ninni, beşik türküsü”, Kırgız Türkçesinde “beşik ırı”, Kazak Türkçesinde “besik
jırı” Özbek Türkçesinde “alla”, Azerbaycan Türkçesinde “layla”, Uygur Türkçesinde “böşük
elleyi, elley koşağı”, Türkmen Türkçesinde “hüvdi”, Kerkük Türkçesinde “leyle , layle”, Altay
Türklerinde “kabay kojon (beşik türküleri)”, Kırım Türkçesinde “beşik yırı”, Kumuk Türkçesinde
“beşik yırı, kakak”, Karakalpak Türkçesinde “besik cırı”, Tatar Türkçesinde “bisek cırı”,
Başkurtçada “bişek yırı”, Tuva Türkçesinde “öpey ırı”, Çuvaş Türkçesinde “sipka yurrisemi”
olarak adlandırılmaktadır.
Nesiller arası kültürel devamlılığın sağlanmasında önemli rolü olan ninnilerin her birinde
bir kültür öğretisi mevcuttur. Tarihimizden, gelenek ve göreneklerimizden beslenerek gelişen
ninniler milli kimliğimizin en temel yapı taşlarıdır.
Kırgız Çocuk Folkloru
İnsanoğlunun hayat gayesi çocukla çok sıkı ilişki içindedir. Hayatımızın gayesi zamana
ve şartlara göre değişse bile çocuklara bağlı olarak devam edegelmektedir. Çocuk sevgisi milletten
millete değişse de çocukları iyi bir insan olarak yetiştirmek gibi ortak bir değere sahiptir.
Çocuğa verilen değerden dolayı dünya milletlerinde hem milli hem de dini bir takım merasimler
yapılmaktadır.
Kırgız halkının saadet anlayışının temelinde de çocuk yatmaktadır. Bu manada hayat
tecrübelerinin yansıması olarak karşımıza çıkan Kırgız atasözleri Kırgız halkının bu konudaki
felsefi derinliğini ortaya koymaktadır. “Balaluu üy – bazar, balasız üy mazar / Çocuklu ev pazar,
çocuksuz ev mezar”, “Balaluu üy –gülüstön, balasız üy körüstön / Çocuklu ev gülistan,
çocuksuz ev kabristan”, “Balaluu üy baktıluu üy / Çocuklu ev mutlu evdir”, “ Balaluu üy – külkünün
kutu, balasız üy – kubanıçtın cutu / Çocuklu ev neşe kutu, çocuksuz ev mutluluk kıtlığı”,
“Balası coktun –ırısı cok / Çocuğu olmayanın rızkı yok”, “Bala boor et menen ten / Çocuk bağır
etidir”, “Bala adamdın kanatı / Çocuk insanoğlunun kanatıdır” (İbragimov, 2005) gibi atasözleri
bunun delilidir.
Her aile çocuk sahibi olmak ister. Kırgız halkı gençlerini evlendirirken, geline hitaben
“Eteğinden versin”, “Önünü çocuk, arkanı mal mülk kaplasın”, “Bahtın açılsın”, gibi dualar
eder.
Kırgız ve Kazak halkında kaynana gelininin hamile olduğunu öğrenince “töşök toydöşek
toy” adı verilen bir ziyafet verir. Yeni yapılmış döşeğe bozuk para ve kuş tüyleri koyar,
yastığının altına da bıçak yerleştirerek çocuğun sağ salim dünyaya gelmesini diler.
Aileler çocuk sahibi olamayınca gerek dini gerekse ırım–cırım türünden çeşitli adetler
yerine getirilir. Ataların ruhlarına Kur’an sureleri okunur, mezarlar ziyaret edilir, mukaddes yer
ve sular için kurbanlar kesilir, Allah’a dua edilir.
354 II. Uluslararası Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu