II ULUSLARARASI ÇOCUK VE GENÇLİK EDEBİYATI SEMPOZYUMU

Cıya alvadım bir kilem / Toplayamadım bir halıyı
Tür-tür kilem, tür kilem / Çeşit çeşit halı, çeşit halı
Türö alvadım bir kilem / Katlayamadım halıyı (asman, cer / gök, yer)
Enesi iğri-buyru / Anası eğri büğrü,
Balası şeker-şerbet / Yavrusu şeker şerbet. (cüzüm, üzüm)
Bir tek cevap isteyen bilmeceler olduğu gibi çok cevaplı bilmecelere de onlarca örnek
göstermek mümkündür.
Karıp kalgan enesi bar / Yaşlanmış anası var
Mayda sarı balası bar / Küçük sarı çocuğu var
Calgız közdüü atası bar / Biricik gözlü atası var
Munu izdep tabınar / Bunu düşünüp bulunuz. (asman, cıldız, kün / gök, yıldız, güneş)
Yansımalar her dilin fonetik özelliklerine göre şekillenen çok özel bir sözcük türüdür.
“Tabiatla, çevreyle, hayvanlarla, doğa olaylarıyla iç içe yüzyıllarca yaşayan Kırgız halkının
sözcük dağarcığında yansımalar çok önemli bir yer edinir (Koca, 2011:15)”. İşte Kırgız bilmecelerinin
şekillenmesinde çok dikkat çeken bir özellik de yansımaların yoğun bir şekilde kullanılmasıdır.
Özellikle hayvan adları, bazı eşya adları, tabiat olayları vb. sorulurken yansıma sözcükler
ön plandadır.
Tigi üydö da tıp-tıp / Diğer evde de tıp-tıp
Bul üygö da tıp-tıp / Bu evde de tıp-tıp. ( tamçı- damla)
Kürküröyt da şarkırayt / Gürler de şarıldar,
Kümüş ıran taylağım / Gümüş renk taylağım
Küçün cetse baylagın / Gücünüz yetiyorsa bağlayın (darıya-nehir)
“Guu” dep kelip / “Guu” deyip gelir
“Guu” dep ketet / “Guu” deyip dider. (aarı-arı)
Ayakka ötöt çay-çay / O tarafa gider çay çay (testere sesi)
Bıyakka ötöt çay-çay / Bu tarafa gider çay çay
Munu tapkan kişige / Bunu bilen kişiye
Cüz cıyırma tay-tay / Yüz yirmi tay-tay (tebrik nidası). (araa-testere)
Kırgız bilmecelerinde karşılaştırma yaparak cevabı bulma adına zıtlıklar, bazı edatlar ve
olumlu-olumsuz ifadelerin birlikte kullanımı sıkça görülür.
Minsen-kanat / Binsen kanat
Çapsan-şamal / Vursan rüzgar
Anı sıylabagan / Ona değer vermeyen
Kişiler-caman / Kişiler kötü. (at)
Kanatı bar - kuş emes / Kanadı var – kuş değil
Suu tübündö - taş emes / Suyun dibinde – taş değil. (balık)
Kulagı bar-başı cok / Kulağı var- başı yok
Kursağı bar- çaçı cok / Midesi var- saçı ok. (kazan)
Suyuk birok suu emes / Sıvı fakat su değil
Ak, birok kar emes / Beyaz fakat kar değil. (süt)
Aristoteles bilmecelere “Güzel düzenlenmiş meteforlar.” olarak bakar. Gerçekten bilmecelere
üstü kapalı anlatım kolaylığını, sorulan varlığın, eşyanın, kavram ve tabiat olaylarının
belirgin özelliklerinin betimlenerek çağrıştırılmasını vb. sağlayan meteforlardır. Benzerlik
amaçlı uzak yakın bağdaştırmalarla zihinde canlandırma yapılmakta ve cevap / cevaplar bulunmaktadır.
“Aalam appak kiyinet / Alem bembeyaz apak (bembeyaz) giyinir.” (kış)
“Cer astında catkan et / Yer altında yatan et.” (cılan-yılan)
II. Uluslararası Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu 337