II ULUSLARARASI ÇOCUK VE GENÇLİK EDEBİYATI SEMPOZYUMU

UYGUR TÜRKÇESİ KONUŞAN ÇOCUKLAR VE GENÇLERİN SORUNLARI
Mehmet RUZİBAKİ *
ÖZET
Tebliğimizde ilk olarak Uygur Türk lehçesi genel çerçeveleriyle anlatılacak ardından 1949 Yılında
Çin Devleti tarafından işgal edilen ve 66 yıldır farklı eğitim politikasının uygulandığı Doğu Türkistan’da
birkaç kez yapılan alfabe değişikliklerinden bahsedilecektir. Yapılan bu değişiklerin nesiller üzerindeki
yansımalarından örnekler; aynı ailede dede, baba ve oğul farklı alfabelerle okuyup yazmaktadır. Dedesinin
yazısını torunu torununkini de babası anlayamamaktadır. Alfabe değişikliğinin doğurduğu kültürel
neticelere dikkat çekilecektir.
Ecdadımızın Bilge Tonyukuk’un mirası Göktürk kitabelerini zürriyetinin okuyamaması vehametinin
yeniden yaşanması muhtemeldir. Divan’ı Lügat-üt Türk, Divanı Hikmet, Atabetül Hakayık ve Kutadgu Bilig
gibi eserlerimizin yetişmekte olan neslimiz tarafından okunamaması ve anlaşılamaması gibi bir tehlike
kapımızda beklemektedir. Bugüne kadar ki izlenilen eğitim politikası ve bugün yapılabilecekler hususunda
konu ele alınacaktır.
Türkiye Cumhuriyeti devletimizin Çin’in Doğu Türkistan’da uyguladığı diğer politikalar yanında
eğitim politikası hususunda, Uygur Türklerinin kültürel mirasına nasıl sahip çıkabilecekleri konusunda
daha iyi önderlik yapması için öneriler tebliğin ikinci bölümünü oluşturmaktadır.
Son bölümde ise Doğu Türkistan’dan dünyanın çeşitli bölgelerine göç etmiş Uygur Türklerinin çocuklarının
yitik nesil olmaması için yapılabilecekler ele alınacaktır. Türkiye’de yaşayan Uygur Türklerinin
çocuklarının aldıkları eğitim, kültürel kimlikleri ele alınarak, bu çocuklarının etnik kimlikleri dahası hür
dünyada varlıklarını sürdürebilmeleri, köklü Uygur edebiyatının bu çocuklara aktarılması konusunda
devlet eliyle alınabilecek önlemler için öneriler yer alacaktır.
Anahtar Kelimeler: Uygur, anadil, alfabe, Türkistan, Göktürk, Kutadgu, Bilig, edebiyat, eğitim, Çağatay,
Çin, işgal.
Giriş
Uygur Türkçesi Ural Altay Dil Ailesinin Türk dilleri grubuna aittır. Özbek, Kazak, Kırgız,
Tatar, Sala, Nogay, Türkmen, Türk, Azerbaycan, Başkırt, Karakalpak, Kumık, Tuhar, Hakas,
Çuvaş, Yakut, Karayım, Karaçay, Şor, Ayakan, Tilvut, Tura, Kundum, Kumandi, Kuybul,
Korik, Soyut, Sağay, Baraba, Kaça ve Libid dilleri bu gruba mensuptur.
Uygur Türkçesi uzun geçmişe sahip bir dildir. Bu dil geçirdiği tarihi süreçle zenginleşmiş
ve mükemmelleşmiştir. Binlerce yıllık tarihi gelişim sürecinde Uygur dilinde fazla fonetik değişiklik
olmamış ise de leksikoloji ve gramer yapısında birçok değişiklikler, yenilenmeler ile olgunlaşarak
incelikler kazanmıştır. Bu dil asırlardır kendisinin temel özelliklerini kaybetmeden
devam ede gelmiştir. Tarihi süreçte gelişerek kazandığı incelikleriyle en derin düşünce ve kavramları
hiç sıkıntısız ifade edebilme özelliğine sahip olan Uygur Türkçesi Türkî diller arasında
ilk gelişen ve mükemmelleşen dildir.
*
Yrd. Doç. Dr., İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi. Mehmet.ruzibaki@izu.edu.tr
II. Uluslararası Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu 475