II ULUSLARARASI ÇOCUK VE GENÇLİK EDEBİYATI SEMPOZYUMU

geleneğinin bəhrələrinə ortak kültürel değerlere sahip olan Türk halklarının her birinin, aynı
zamanda Anadolu Türklerinin, Azeri Türklerinin, Özbeklerin, Kazakların, Qaqauzların,
Tatarların sözlü edebiyatında rastlamak mümkündür. Folklorun doğrudan çocuklarla ilgili olan
alanı-çocuk folkloru da bu büyük kültürel-tarihsel sürecin içinde teşekkül bularak kendine
çalarlar kazanmıştır.
Laylalar Azerbaycan sözlü halk edebiyatının lirik türünün en yaygın janrlarındandır.Türk
dünyasının ilk ansiklopedik eseri olan Mahmud Kaşgarlı'da "Divan-ı Lugat-it Türk" kitabında
"balu balu" ifadesi ile verilen bu kelime Türkiye Türkçesinde "ninni", Özbek Türkçesinde
"alla", uygur Türkçesinde "böşük elleyi, Elley koşağı", Türkmen Türkçesinde "hüvdi", Altay
Türklerinde "Kabay kojon" (beşik türküsü), Kerkük Türkçesinde "leyla veya sükunet", Kırım
Türkçesi "beşik yırı", Qırgız Türkçesinde "beşik ırı", Karakalpak Türkçesinde "besik cırı",
tatarlarda "bişek cırı" gibi telaffuz olunur.Azərbaycan laylaları, esasen, 4 mısradan, 7 hece
oluşan yapıya sahiptir ki, burada 1,2 ve 4. mısralar hemqafiye, 3. mısra ise serbesttir:
Layla dedim adına,
Hak yetişsin tadına,
Her layla duyduğunda
Balam düşer yadıma.
Lirik türün diğer işlek janrları - holavarlar, sayaçı sözleri, ağıtlar, bayatılarla laylalar
arasında belli benzer yönler olsa da, içeriği, şiirsel vezni, icra yerine göre laylalar onlardan
fərqlənir. Beşik şarkıları-yani çocukların beşiği başında okunan neğmelere laylalardan başka
oxşamalar, əzizləmələr, beslemeler de ait edilir. Qeyd edelim ki, ninniler da, yapı ve içeriği
onlara çok benzeyen oxşamalar, əzizləmələr de kadın düşüncesinin ürünüdür, fakat fark ondadır
ki, bu örnekler bebeğe yakın olan diğer kadınlar- nineler, teyzeler tarafından söylenebilir bildiği
halde, ninniler bebeğe en yakın, en doğal varlık olan annenin duygu ve arzularının ifadesidir,
yani laylalarından tek yazarı annelerdir. Beşik başında okunan laylalarından sözleri de, müziği
de, performansı da annelere məxsusdur. Elə "anne folkloru" ifadesi de işte buradan ortaya
çıkmıştır.
Yavrumu tanırım ben,
Her sözün qanıram ben.
Rüyada ah çəkəndə
Od tutup yanıram men-
Bunlar sadece annenin dile getirebileceği sözler, annenin yaşayabileceği duygulardır.
Amil Çelebioğlu "Türk ninnileri hazinesi" adlı kitabında laylaları annelerin en az 2-3
aylığından 4 yaşına kadar olan bebeklerini kucağında, ayağında veya beşikte sallayarak daha
çabuk ve rahat uykuya gitmesini sağlamak veya ağlamasını durdurmak amacıyla özel bir beste
ile söylediği türküler adlandıraraq, ninniler annelerin bu andaki olan tutumları, psikolojik
durumunu beyan eden örnekler sayıyor. Ananın evladının gelecek taleyi ile bağlı geçirdiği
hisleri, rahatsızlıkları, umutları, korkuları basit ifadeler vasıtasıyla iletilir:
Laylay dedim yüksek sesle,
Sesim çıktı bacadan,
Tanrım seni korusun
Çiçekten, qızılcadan.
Layla-çocukların duyduğu ilk söz, ilk müzik sedası, ilk ritmdir.Körpələri uykuya vermek
için özel ahenkle okunan bu şarkılar, anne ile yavru arasında manevi bağlılığın, sonsuz sevginin
köprüsüdür. Annenin sesi, sözü, intonasiyası, leksikonu tamamen çocuğa yansılanarak onun
altşüurunda kendine yer alıyor. Dünyayı anne laylası ile tanımaya başlayan bebek ilk günden
halk sanatına, söze, müziğe, güzelliklere ruhen bağlanır ve bu estetik izlenim, güzellik hisleri
onu ömrü boyunca eşlik ediyor.
Lay-lay dedim boyunca,
Baş yastığa koyunca.
528 II. Uluslararası Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu