II ULUSLARARASI ÇOCUK VE GENÇLİK EDEBİYATI SEMPOZYUMU

samasıyla çocuk için güzel bir örnek olabilirdi, eğer içinde örtük (gizil) iletiler olmasaydı. Elbette
çoğu eserde iletiler mevcuttur ve çocuk eserlerinde bu iletiler doğrudan verilmez. Fakat
Jane Eyre’da bulunan iletiler İngiliz milliyetçiliği, ötekileştirme, çelişkiye düşürme gibi çocuğun
kişilik gelişimine olumsuz etkileyebilecek iletilerdir. İşte tam da bu noktada iki soru ortaya
çıkıyor:
1. Her yazınsal metin, çocuk eserine dönüştürülmeli mi?
2. Eğer dönüştürülüyorsa göz önünde bulundurulması gereken özellikler nelerdir?
Jane Eyre romanının Türkiye’de çocuk eseri adı altında basılmış kitaplara baktığımızda
çocuk dili, çocuk duygu ve anlam düzeylerinin göz önünde bulundurulmadığı ortadadır. Bu
kanıya varmamızdaki en büyük sebeplerden birisi elbette içeriğinde bulunan yazarın verdiği
örtük iletilerin olumsuz nitelik taşımasından kaynaklanmaktadır. Sadece içerik bakımından değil
aynı zamanda kitabın şeklen de bazı problemler taşıdığı görülmektedir.
Daha önceden de bahsedildiği gibi roman otuz sekiz bölümden oluşmaktadır. Çocuk kitabı
olarak basılmış örneklere bakıldığında genellikle bu otuz sekiz bölümün kısaltılarak her
birine ayrı başlık verildiği görülmektedir. Bir eseri çocuk dil ve anlam düzeyine uygun hale
getirmek demek bu bölümleri kısaltıp içeriğini köreltmek ve her bir bölüme ayrı başlık koymaktan
çok daha fazla emek isteyen bir iştir. Bir yayın evinin Jane Eyre çocuk klasikleri adı altındaki
bir kitapta dikkatimizi çeken başlıkları şunlardır: Oda Hapsi, Mr. Rochester’la Yakınlaşma,
Evden Ayrılma Kararı, Evden Ayrılıyorum, St. John Benimle Evlenmek İstiyor, Onu Bulmak
İçin, vb.
Araştırmamızı yaparken dikkatimizi çeken bir diğer unsur ise, bazı yabancı kelimelerin
Türkçe karşılığı olmasına rağmen Türkçeye çevrilmeden olduğu gibi verilmesidir. Özellikle de
Mr., Mrs. St. ve Miss gibi unvanlar gerçekten okunduğunda ilk göze çarpan kelimelerdir. Dilini
bilen, doğru kullanan ve seven çocuklar yetiştirmek için çocuk kitaplarında dil konusuna büyük
önem verilmesi gerekmektedir.
İçerik olarak da ele aldığımızda Jane Eyre romanı kesinlikle bir yetişkin romanıdır ve
çocuk eseri olarak da çocuk okura uzak bir içeriğe sahiptir. Romanda verilen mesajlar çocuklardan
ziyade yetişkinlere hitap etmektedir. Küçük yaşta da olsa kadın-erkek eşitliği, kadın özgürlüğü
gibi kavramlar kesinlikle çocuklara kazandırılabilir. Asıl problem, bu romanda bu gibi
kavramların yanı sıra yazarın verdiği ırkçılık, dışlama, hor görme gibi mesajların da iletiliyor
olmasıdır. Yazar, bunu elbette yazıya sindirmiş ve eserde bütünlük elde etmeyi başarmıştır.
Çocuk edebiyatında da olması gereken iletinin metinle özdeşmesidir.
“İleti, yazarın konuya yüklediği anlamdır. Bir metin terimsel anlamıyla yazınsallık niteliğini
taşıyorsa onun iletisini bulma, belirli bir öneri ya da kalıba dönüştürme oldukça güçtür.
Yazınsal metinlerde ileti, metnin dokusuna sindirilir” (Kaya, Çocuk Edebiyatında İleti ‘Mesaj’).
Jane Eyre da iletilerin metne sindirilmesi çok başarılıdır ama Anglo-merkeziyetçiliği ve
ötekileştirme, romanın çoğu yerinde İngiliz ırkının kibarlığı, üstünlüğünden bahsedilmesi belli
bir fikri okura benimsetmek istenmesi amacıyla verilmiştir.
Yazar, Anglo-merkeziyetçi tutumunu ana karakter Jane Eyre ve Bay Rochester aracılığıyla
okuyucuya iletmektedir. Jane, ne zaman mürebbiyeliğini yaptığı öğrencisi Adele ve dadısını
olumsuz olarak eleştirmek ve yermek istese muhakkak önce Fransız olduklarını okuyucuya
hatırlatmaktadır:
Evdeki öbür kişiler, yani John’la karısı Leah, Fransız dadı Sophie, namuslu, iyi kimselerdi ama,
hiçbir özellikleri yoktu. Sophie’yle Fransızca konuşuyorduk. Ülkesiyle ilgili sorular soruyordum ona
arada; ama bir şeyi anlatıp tanımlamakta hiç yetenekli değildi. Çoğunlukla öyle sudan, öyle karışık cevaplar
veriyordu ki insanı soru sorup soracağına pişman ediyordu (Brontë, s.143).
Jane, Adele için de yine Fransız olmasına gönderme yaparak diyor ki: “Çocukcağız biraz
fazla üzerine düşülünce hemen şımarıveriyor, besbelli annesinden aldığı [Fransız terbiyesi],
İngiliz terbiyesine uymayan hafifliği ortaya vuruyordu.” (Brontë, s.189).
642 II. Uluslararası Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu