II ULUSLARARASI ÇOCUK VE GENÇLİK EDEBİYATI SEMPOZYUMU

Ölümü Haber Veren Cümleler ve İlk Tepkiler
Eserlerde çocuklar ölüme bizzat şahit olmuş yahut ölüm haberini büyüklerden haber almıştır.
Kendilerine durum haber verilirken doğrudan ‘öldü’ ibaresi kullanıldığı gibi yolculuğa
çıktı, gökyüzüne uçtu şeklinde dolaylı bildirim biçimleri de görülmektedir. Her birinde ortaya
çıkan tepkinin biçimi ve boyutu farklı olmuştur. Tepkiler genel olarak şöyle sıralanabilir: ağlama,
feryad etme, üzülme, suçluluk ve öfke duyguları.
Bir Şeftali Bin Şeftali’de öykünün çocuk kahramanı Mehmet, arkadaşı Ali’nin ölümüne
bizzat şahit olmuştur ve durumu, beraber ektikleri şeftali ağacına şu cümlelerle anlatmaktadır:
‘Ali öldü. Bir yılan ısırdı onu… Bütün şifalı otları topladık, ama Ali iyileşmedi. Zavallı Ali!.. Niye
gidip beni böyle bir başına bıraktın? ‘
Mehmet yeniden ağlamaya başladı. (Bir Şeftali Bin Şeftali)
Mehmet, olayın şahididir ve belli bir olgunluk düzeyinde olduğu için açıklama beklememekte
ancak acı çekmektedir. Fakat aşağıdaki satırlarda Dedem Bir Kiraz Ağacı adlı eserin
çocuk kahramanı Tonino, anneannesinin ölümünün kendisine dolaylı olarak haber verilmiş olması
dolayısı ile durumu kavrayamamıştır ve üst üste sorular sorarak açıklama istemektedir.
Nihayetinde büyükler kendisine meseleyi en açık hâliyle ifade etmiştir.
Ciddi bir yüz ifadesiyle bana, anneannemin uzun bir yolculuğa çıktığını, onu bir daha göremeyeceğimi
söylediler.
‘Ne demek yolculuğa çıktı!’ diye bağırdım…
‘Uçakla mı gitti?’ diye sordum; çünkü annem ve babamla bir uçak yolculuğu yapmıştık, çok hoşuma
gitmişti.
‘Hayır, uçakla değil. Anneannen öldü.'
Böylece ölmenin gökyüzüne uçaksız bir yolculuk yapmak olduğunu öğrenmiştim. Bu yolculukta ne
kazlara ne çocuklara yer vardı. (Dedem Bir Kiraz Ağacı)
Çocuklar için bir ölüm haberi almakla ölmüş bir insanı, tabut içinde dahi olsa görmek
birbirinden çok farklıdır. Tonino o anlardaki duygularını şu şekilde dile getirmiştir:
“Cenaze günü işler daha da karmaşıklaştı, çünkü birisi bana çiçeklerle kaplı tahta sandığın içinde
anneannemin olduğunu ve onu mezarlığa götüreceklerini söylemişti. Eğer gerçekten o sandığın içindeyse,
anneannem gökyüzünde olamazdı; bana yalan söylenmişti!” (Dedem Bir Kiraz Ağacı)
Tonino kendisinin kandırıldığını düşünmüştür. Sözlerinden anlaşılan onun acı değil öfke
duyduğudur. Nemik ile Onbaşı’da tıpkı Bir Şeftali Bin Şeftali’de olduğu gibi ölümün vuku buluşuna
çocuk kahramanın şahit olduğu görülmektedir. Öykünün çocuk kahramanı Nemik, henüz
bebek olan kardeşi Salih’in yüzünün karardığını ve artık nefes almadığını görmüştür. Durumu
fark eden annesinin verdiği tepki onun ölümü algılayışını da etkilemiştir.
Ölmeden gözlerini iri iri açmış, hırıldayarak son kez soluk almıştı.
Annesi, … bir çığlık koyverdi: ‘Uyy yavrum!..’ (Nemik ile Onbaşı)
Birden bütün aile, yere serilmiş çocuklar, hep birlikte ağlayıp bağrışmaya koyuldular.
Nemik, sanki suçluymuş gibi korkuyla büzülüp kalmıştı. Ya birden bu acılı anne-baba ve kardeşleri
üzerine yürüyüp bebeklerini öldürmekten onu sorumlu tutup dövselerdi? Ürkek yüreciği pır pır atıyordu.
İlk kez bir ölüm görmüştü. Oysa çevrelerinde her bebek ölümünden sonra, ‘Oh ne güzel, günahlara girmeden
melek oldu, göklere uçtu, ah cennette bize de bir yer ayırsa’ diye konuşulurdu.
Nemik’in kafası karışmıştır. Çünkü aile dışarıdaki ölümlere gösterdiği tepkinin çok daha
fazlasını aile içinde yaşanan ölüm vermiştir. Ölen kişinin yakınlığı ve yaşı da ölüme verilen
tepkilerde belirleyici olmaktadır.
Beyaz Ölüm adlı eserde ölüme çocuk kahraman tarafından şahit olunmamakla birlikte
vaka gerekçesiyle beraber en açık hâliyle ifade edilmiştir.
692 II. Uluslararası Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu