sempozyum_bildiri_kitabi

1950’LERDE TÜRKİYE’DE RADYODA KADIN OLMAK: UMUTLAR VE
DÜŞ KIRIKLIKLARI
Özlem AKKAYA *
1950’ler, kentli sınıfların modern değerleri gündelik hayatlarına görece “muhafazakâr” bir
anlamlandırma çerçevesi içinde adapte ettikleri bir dönemdir. 1 Öte yandan, 1950’ler “Cumhuriyet
kızları”nın eğitimlerini tamamlayıp, çoğunlukla kamu sektöründe meslek hayatlarına başladıkları
yıllardır. 2 Radyo yayıncılığı da kadınların arayışına yanıt veren mesleki alanlardan biri olmuştur. Devlet
radyosunda çalışmak, kadınlar için hem fırsat hem de bir meydan okumadır. Bir yandan kadınların
kendilerini güçlendirdikleri ve kamusal bir varoluş kazandıkları, diğer yandan ise hâkim toplumsal
cinsiyet ilişkilerinin mesleğin kendi gereksinimleri içinde yeniden üretildiği bir alandır radyo
yayıncılığı. Bu çalışma 1950’lerde devlet radyosunda çalışan Jülide Gülizar, Ülkü Giray ve Adalet
Ağaoğlu’nun kişisel anlatıları üzerinden, bir meslek olarak yayıncılıkla toplumsal cinsiyet arasındaki bu
diyalektik ilişkinin izini sürecektir.
Jülide Gülizar 1956’da Ankara Radyosu’nda spiker olarak çalışmaya başlamış ve yayıncılık
mesleğini 1980’e kadar sürdürmüştür. Gülizar doğduğunda babası Adana’da, TCDD’de istasyon şefi
olarak çalışmaktadır. Annesi ise ev hanımıdır. Gülizar, çocukluğunu babasının görevi nedeniyle
Anadolu’nun farklı bölgelerinde geçirmiştir. Ailesini, “yoksulluk sınırında yaşayan, fakat Türkiye’nin
ufkunda görkemli bir geleceğin parladığına inanan küçük ve tipik bir Cumhuriyet ailesi” olarak
tanımlamıştır. 3 Ancak ailesinin Cumhuriyet değerlerine bağlılığı, babasının Gülizar’ı okula göndermeye
karşı çıkmasına engel olmamıştır. Çünkü babasına göre, “Okullu kızlar erkeklere aşk mektupları
yazarlar.” Gülizar’a ise gerçekten okumak istiyorsa, Kız Enstitüsü’ne devam edebileceğini söylemiştir. 4
Orta eğitimini tamamladıktan sonra, babası Jülide Gülizar’ı liseye göndermeye de karşı çıkmıştır;
çünkü her şeyden önce yaşadıkları kasabada Gülizar’ın gidebileceği bir lise yoktur. En yakın liseye
trenle gitmek zorundadır ve babası trende “liseli erkek ve kızların nasıl aşk yaptıklarını” bilmektedir.
Ancak annesinin ve Gülizar’ın direnişi sonuç verecek ve babası, kızını lise eğitimini alması için
Ankara’ya bir akrabasının yanına göndermeye ikna olacaktır. 5
Gülizar, Ankara’da Cumhuriyet’in prestijli okullarından Ankara Kız Lisesi’ne devam eder. Birbirine
çok yakın konumlandırılmış olan Ankara Kız Lisesi ve İsmet Paşa Kız Enstitüsü, farklı sosyo‐kültürel
kökenlerden gelen genç kadınların Cumhuriyetin modernleşme atılımına farklı biçimlerde
eklemlendiği okullar olarak ön plana çıkarlar. İsmet Paşa Kız Enstitüsü kapılarını genellikle alt ve orta
gelir gruplarından kızlara açarak, onları “modern anneler ve ev kadınları” olarak eğitmeyi amaçlarken,
hemen yakınındaki Ankara Kız Lisesi toplumun daha üst sınıflarından gelen kızlara hitap etmekte ve
öğrencilerini kamusal yaşamda aktif bir birey olma beklentisiyle yetiştirmektedir. 6
Gülizar’ın okul hayatına ilişkin deneyimleri, Kemalist rejiminin “Cumhuriyet kızı” projesinin
kültürde vücut bulan derin toplumsal farklılıklarla yarılmış olduğunu bizlere gösterir. “Modern”
standartlara uygun bulunmayan kıyafetleri ve davranış tarzı yüzünden Gülizar okul arkadaşlarının alay
konusu olacak ve kendini “dağlardan gelen vahşi bir kız ya da yabancı bir dünyadan gelen bir
hayalet” 7 gibi görülecektir.
Gülizar, lise öğreniminden sonra Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ne kaydolur. Üniversite
öğrencisi olmak Gülizar için kendini güçlü bir birey olarak hissetmenin ilk adımıdır ve kendini
üniversitenin kapısında “parmağının ucuyla dünyayı yerinden oynatabilecek biri” olarak hissettiğini
söyleyecektir. 8 Bu sefer babası da kendisiyle gurur duymaktadır ve ailesiyle Ankara’ya Gülizar’ın
yanına taşınmaya karar verir. 9
*
Yeditepe University, Faculty of Communication, Department of Public Relations and Publicity.