sempozyum_bildiri_kitabi

Hepimiz bir yıllığına gelmiştik buraya, bir yıl geçince hepimiz geri dönecektik. Aynaya
baktığımız zaman arkamızdan ne annemizin geçtiğini görüyorduk ne kız kardeşimizin ne de
babamızın. Dudaklarımız aynada artık annemizle ya da kız kardeşimizle konuşmuyordu.
Seslerini, elbiselerinin hışırtısını, aynanın karşısındaki kahkahalarını duymuyorduk, her gün
aynada yalnız insanlar olarak görüyorduk kendimizi.
Aynaya bakıp yalnız olduğumuzu anladıktan sonra her şey kolaylaştı” 21
Kuşkusuz sözü edilen kolaylığın herkes için geçerli olduğunu söylemek mümkün değildir. Kadının
milliyetçi kurguda temsil ettiği özel konumu gereği, bilhassa dış göçlerde bu konumunun daha fazla
ayırdında olması, temsil kodlarını zihninde devamlı yeniden üreterek çoğaltması ve yalnız kendisinin
değil çevresindekilerin de bekçisi olması gerekir. Zira bu temsil bireysel değil, müşterektir. Yurt dışına
göçmen olarak giden komünite hep birlikte tekli bir yapıyı çoğaltmakla görevlidir. Bir başka deyişle,
aynı komünite içinde yaşayan kadınlar, birbirlerinin namusundan da sorumludurlar. Zira birinin
yanlışı, hepsinin bir arada suçlanmasına sebep olacaktır. Bu nedenledir ki, yanlışa düşenlerle
düşmeyenler saflaşmaktadır. Doğru davrandığını düşünen kadınlar, doğru davranış sergilemeyenleri
en sert biçimde grubun dışına doğru iterler.
Kadınların göçmenlik deneyimi, erkeklerinkinden farklıdır. Baştan beri azınlık olmanın bilgisiyle
büyüyen ve büyük oranda erkek egemen söylemin güdümünde kendi sesini üretmekten –ve hatta
böyle bir üretimin bilincinden dahi– uzak yaşayan kadın, göçmenliği de bu bilgiye kolaylıkla eklemler.
Öte yandan, erkek‐erkek, kadın‐kadın ilişkilerinin birbirine benzemezliği dikkat çekicidir. Anlatıcının
karşılaştığı Türkiyeli erkekler, kadınlarla birlikte olmayı arzular ve bu arzuyu ihtiyaç mefhumu
üstünden meşrulaştırmak suretiyle rahatça, çekinmeden dile getirebilir, üstelik bu hususta
birbirlerinden yardım görürlerken; kadınlar çoğunlukla birbirlerini “doğru yol”a davet etmekle
ilgilidirler.
Romanda dikkati çeken noktalardan bir diğeri, kadının namusunu imleyen bekâretin değerli bir
mücevher olan “elmas”la simgelenmesidir. Wonaym’da birlikte kaldıkları kadınlar, akşamları dışarı
çıkan genç kızlara “Kızlığınızı kaybedeceksiniz, sizin elmasınız o, elmasınızı kaybedeceksiniz” 22 diye
seslenirler. Bu seslenmeyi, kızların aynı gece rüyalarında annelerini görmeleri takip eder. Kadınların
kişisel tarihleriyle yüzleşmelerinde rüyaların önemli bir yer tuttuğunu belirten Parla, bu anlamda
rüyanın dili ile direnişin dilini özdeş görür. Parla’nın sözleriyle “[b]ütün kadın yazarlarımızın
anlatılarında, bence tarih, uyanamadıkları bir kâbus olarak belirir.” 23 Nitekim annelerinin baskın
olduğu kâbuslardan uyanan genç kızlar, bir önceki akşam gitmiş oldukları mekâna bir daha
gitmemeye yemin ederek kendilerine eylemlerinin bedelini ödetme ihtiyacı hissederler. Anlatıcının
bedenle kurduğu ilişki zamanla özgürleşme sürecinin bir parçası olarak belirir. Almancayı öğrenmiş,
özgürleşmesinin önündeki dil engelini aşmıştır. Sırada “elmas”ından kurtulmak vardır. Düşündükçe,
elmaslarına sahip çıkmalarını telkin eden kadınların yarattığı panik havasına anlam veremez.
Kaybedilmesi evlilik koşuluna bağlanan elmasın gerçek değerini, elmaslarını evlilik dışı birliktelikler
yoluyla “kaybetmiş” kadınlar üzerinden sorgular:
Melek elmasını vermişti. Gutsio’nun elması artık yoktu, altıncı kattaki ölü ceninli kızın
da elması yoktu. Hepsi de benim gibi mantolarını giyip çıkarabiliyorlar ve kapıları
açabiliyorlardı. Mektuplarını açabiliyorlardı, sigara içebiliyorlardı. Işığı söndürebiliyorlardı.
Makarnanın tadını da alabiliyorlardı. Sinemada elmasları olmadan da film izleyebiliyorlardı.
Yatakta yatıyor, duvara vuran araba farlarının ışığında, elmasımdan kurtulmaya yemin
ediyordum. 24
Diğer yandan, kadının kendinden mesul konumu, erkekten ayrı kaldığında daha belirgin hale gelir.
Kocanın (ya da babanın ve erkek kardeşin) yargılayıcı bakışından uzak olmak, idealize edilen kadınlık
rollerinin dışına çıkan eylemlerin kadın üstünde yarattığı baskıyı da ortadan kaldırır. Pişirmek istediği
eti yakmak, merdivende geri geri çıkmaya çalışmak, “fazla pişmiş makarna, tuzu fazla kaçmış yemek,
fazla kilolar, taranmamış saçlar, elbiselerin altındaki yırtık sutyenler” 25 sorun olmaktan çıkar.
Kocaların varlığı ya da yokluğu kadının eylemlerinde özgürleşmesinin de referans noktasıdır. Öte
yandan bir tasarım olarak “kocalık” kurumuna yapılan atıflar, kadınların kendilerini erkeklerle ilişkileri