sempozyum_bildiri_kitabi

ROMALI BİR KADININ HAYATINI MİMARİYLE ANLATMAK: PLANCIA
MAGNA VE PERGE KENT KAPISI 1 Aygün KALINBAYRAK ERCAN *
Anadolu’nun güneybatısında yer alan Perge kentinde milattan sonra birinci ve ikinci yüzyıllarda
yaşamış olan Roma vatandaşı Plancia Magna, kentin güneyinde bulunan Helenistik Kent Kapısı’nın
yenilenmesini finanse etmiştir. Plancia Magna, kente yaptığı katkılarından dolayı çeşitli onursal
unvanlar ile ödüllendirilmiş; kendisini temsil eden heykeller ve kendisine adanan unvanların yazılı
olduğu kitabeler kamusal alanlarda sergilenmiştir. Bu çalışmanın amacı, Plancia Magna’nın memleketi
Perge’de gerçekleştirdiği mimari çalışmanın ve kente yaptığı katkıdan dolayı kendisine ithaf edilen
unvan ve ödüllerin incelenerek, soylu sınıfa ait bu kadın baninin kamusal kimliğinin yeniden inşa
edilmesidir.
İmparator Hadrianus (M.S. 117‐138), imparatorluk eyaletlerini denetlemek amacıyla pek çok kez
Roma dışına çıkmış ve bu seyahatler sırasında birkaç kez Anadolu’ya uğramıştır. Bu seyahatler,
Hadrianus’un rotası üzerinde bulunan kentlerin çoğunda görüldüğü üzere Perge kentinde de mimari
ve kentsel planlama çalışmalarına hız kazandırmıştır. 2 İmparatoru karşılamak üzere kentte yeni
binalar inşa edilmiş ve var olan yapılar yenilenmiştir. Perge’de gerçekleştirilen çalışmaların en
önemlilerinden biri Helenistik Kent Kapısı’nı yenileme çalışmasıdır. Perge’nin soylu ailelerine mensup
Plancia Magna tarafından finanse edilen bu çalışma sırasında yapıda bazı mimari değişiklikler yapılmış
ve uygun yerlere heykeller yerleştirilmiştir.
Tarih boyunca Pamphylia Bölgesi'nin en önemli kentlerinden biri olan Perge'de yaşam, M.Ö. 5.
binyıla tarihlenen en erken buluntulara göre akropolde başlamıştır. 3 Helenistik Dönem'de Artemis
Pergaea kültüne ait dini bir merkez haline gelen kent, dönemin sonuna doğru güneydeki ovaya
yayılmıştır. Önceleri bu aşağı kenti çevreleyen surların güney girişini vurgulayan Helenistik Kent
Kapısı, kentin Roma egemenliği sırasında büyüyüp yayılmasıyla, zaman içinde güneyde oluşan kent
merkezinin odağında kalmıştır. 4 Kent Kapısı bugün, hamam ve market yapılarının arasında ve kuzeygüney
doğrultulu sütunlu ana caddenin başlangıcında yer almaktadır.
Günümüze kısmen korunmuş olarak ulaşan Kent Kapısı, zarar görmeden önceki son haline göre
güneyde iki dairesel kule, kulelerin arasında yer alan kemerli bir giriş kapısı, kuzeyde ise iki kat
yüksekliğinde nişli duvarlarla çevrelenmiş oval bir avlu ve bu avlunun açık ucunu sınırlayan bir tören
takından oluşmaktadır. Bugün kuleler ve avlu duvarları kısmen korunmuş iken, kemerli giriş kapısı ve
tören takı neredeyse tamamen yıkılmış durumdadır.
Arkeolojik ve mimari çalışmalar sonucu Kent Kapısı'nın birden çok değişikliğe uğradığı tespit
edilmiştir. 5 Kuleler Kapı'ya ismini veren Helenistik Dönem'e tarihlenirken, yapının geri kalanı
İmparatorluk Dönemi'nde en az iki kez değiştirilmiştir. Kapıya en son halini kazandıran son büyük
değişiklik M.S. 121 yılında Plancia Magna tarafından üstlenilen tamirat sırasında yapılmıştır. Plancia
Magna’nın Helenistik Kent Kapısı üzerinde uyguladığı yenileme projesi avlu duvarlarının yenilenmesi,
tören takının inşası ve heykel yerleştirme içerir. Yenileme sırasında avlu duvarlarının iç yüzeylerinde
önceden bulunan on iki adet nişin sayısı arttırılmış ve toplamda yirmi sekize tamamlanmıştır.
Duvarların dış yüzeyleri mermer kaplanmış, iç yüzeyleri ise Korint düzeninde yarım sütunlar
kullanılarak iki katlı mermer cephe formunda süslenmiştir. Ayrıca Kapı'nın kuzey ucuna, avluyu kapalı
bir mekân olarak tanımlayan iki katlı ve üç kemerli bir tören takı inşa edilmiştir. Son olarak, avlu
duvarlarındaki nişler ve tören takı belirli bir mesaj iletecek şekilde seçilen ve düzenlenen heykeller ile
dekore edilmiştir. Bu heykellere ait günümüze ulaşmayı başaran bazı parçalar ve yazıtlı kaideler
Plancia Magna'nın iletmek istediği mesajı anlamaya yardımcı olmaktadır.
Avlu içerisinde yapılan çalışmalarda bulunan dokuz adet yazıtlı heykel kaidesine göre, bu kaideler
üzerinde bir zamanlar yer almış ancak zaman içinde kaybolmuş olan bronz heykeller, "Ktistes" olarak
* Middle East Technical University, Department of Architectural History; Tokat Gaziosmanpaşa University,
Department of Architecture, Research Assistant.