sempozyum_bildiri_kitabi

sosyal yaşama bu şekilde adaptasyonları kolay kabul görmemiş; ilk tepkiler Arap dünyasından; İslam
dininin merkezi sayılan Mekke’den gelmiştir. Kadınların erkeklerle aynı dairede çalışmaları Araplar
tarafından, Türkler’in İslam dininden çıkmaları olarak algılanmıştır. Mekke’de 37 şeyh, alim, kadı ve
müftünün imzasını taşıyan bir beyanname, Türkçe ve Arapça büyük harflerle bastırılarak bütün İslam
alemine dağıtılmıştır. Beyannamede, Türk cinsinde olan Müslüman çarşaflı kadınları postane ve
maliye dairelerinde donanmış süslenmiş olarak erkek vazifelerini yerine getirip, yüzleri açık, yani
yaşmaksız bir halde kendilerine müracaat eden her cins ve ahvalden erkeklerle görüşüp işlerini yerine
getirmekte olduklarının anlaşıldığı İttihatçılar suçlanarak belirtilmektedir. Öyleki, Araplar Osmanlı
hâkimiyetinden çıkıp bağımsızlıklarını ilan etme sebeplerinden biri olarak da Türk İslam kızlarının
yüzleri açık olarak memurluk yapmalarını öne sürmüşlerdir.’’ 9
Mekke’den gelen eleştirilere rağmen çeşitli nezaret ve müdürlüklerde kadınların görev almaları
artarak devam etmiştir; Kadınlar 1912’de İstanbul Polis Müdüriyet‐i Umumiyesi istihbarat memuresi
olarak da görev almaya başlamışlardır. 1913 yılında Telefon Şirketi, gazetelere ilan vererek santral
memuresi ihtiyacı olduğunu bildirince, Müdaafa‐i Hukuk‐u Nisvan Cemiyeti (Kadın Haklarını Savunma
Cemiyeti) üyelerinden Bedra Osman Hanım, memure olmak için başvurmuştur. Fakat Fransızca ve
Rumca bilme şartı ileri sürülünce Bedra Osman ve dört arkadaşının başvuruları kabul edilmemiştir. Bu
durum, Kadınlar Dünyası dergisinde eleştirilerek kamuoyu yaratılması üzerine Bedra Osman ve dört
arkadaşı bir yıl sonra işe kabul edilmişlerdir. 10 Benzer durumlar Maliye Nezareti kalemlerinde de
yaşanmıştır. Çeşitli bakanlıklar verdiği gazete ilanlarında, silah altına alınmış memurların yerine, o
işleri görebilecek hanımları göreve çağırmış, bu durum savaş ortamının yarattığı psikoloji ile bazı
kadınların bu işleri vatan hizmetine çağrılmak olarak algılamasına neden olmuştur. 11 Balkan ve I.
Dünya Savaşı yıllarında diğer tüm devletlerde olduğu gibi Osmanlı‐Türk kadınları da ülke sorunlarıyla
bütünleşmişler, zaman zaman cephede çoğu zaman da cephe gerisinde önemli hizmetlerde
bulunmuşlardır. I.Ordu Taburu ve İslam Kadınları Çalıştırma Cemiyeti kadınların çalışma haklarını elde
etmelerinde çok önemli rol oynamışlardır. Savaş ekonomisinin dayattığı koşullar sonucunda batıdaki
örneklerinde olduğu gibi öğretmenlik, hemşirelik, kol işçiliği gibi mesleklerde çalışmak durumunda
kalan kadınlar toplumun değer yargılarının değişmesini de sağlamışlardır.
Ulusal Kurtuluş Savaşı sürecinde Anadolu Kadınları Müdafaa‐i Hukuk Cemiyeti öncülüğünde
kadınlar da erkeklerle birlikte ülke müdafaasında görev, yetki ve sorumluluk almışlardır. Türk
Ocakları, Asri Kadınlar Cemiyeti, İnas Darülfününü Cemiyeti üyeleri Fatih Camii’nde toplanarak
İstanbul’un işgalini protesto etmişlerdir. 19 Mayıs 1919 tarihindeki mitingde ilk konuşmayı Halide
Edip yapmış, Selahattin Bey, Hüseyin Ragıp Bey, Tahsin Fazıl Bey’in yanı sıra Meliha Hanım da işgali
protesto eden mühim konuşmalar yapmışlardır. 20 Mayıs 1919’da Üsküdar Doğancılar’da düzenlenen
mitingde Asri Kadınlar Cemiyeti adına Sabiha Hanım etkili bir konuşma yapmıştır. 12 Sivas Valisi Reşit
Paşa’nın eşi Melek Hanım ve Yetim Çocuklar Yurdu müdürü Makbule Hanım öncülüğünde kurulan
Anadolu Kadınları Müdafaa‐i Hukuk Cemiyeti’ nin tüm faaliyetleri dönemin ilk resmi yayın organı
İrade‐i Milliye gazetesinin ilk sayfasında yer almış, cemiyet üyesi hanımlar milli mücadeleye
topladıkları yardımlarla, yabancı basında yer alan Türkiye hakkındaki yazıların Türkçe’ye çevrilmesiyle
önemli katkılarda bulunmuşlardır. 13
Kadınlara çeşitli hakların verildiği Hukuk‐u Aile Kararnamesi 1917’de çıkarılmış, Meşrutiyet
döneminde kadınların özellikle meslek edinme açısından kazanımları artmıştır. Çalışma yaşamına
katılmanın erkeklere özgü bir hak olarak algılandığı Osmanlı Devleti’nde kadınların aktif bir şekilde
çalışma hayatına girmeleri bu zaman diliminde yaygınlaşmıştır.
Bu süreçte hukuksal açıdan, Cemiyetler Kanunu, Aile Hukuku Kararnamesi, İş Hukuku Kanunu gibi
yasal düzenlemelerin modern anlamda kadınların kişisel hak ve özgürlüklerini elde etmelerinde
önemli rolü olmuştur.
Meşrutiyet döneminde kadınların özellikle meslek edinme açısından kazanımları artmış, çalışma
yaşamına katılmanın erkeklere özgü bir hak olarak algılandığı Osmanlı Devleti’nde kadınların aktif bir