sempozyum_bildiri_kitabi

karşılaşabilecek ya da bakışına “maruz kalabilecek” gibi yaşarlar. Kitaba bir önsöz yazmış olan John
Berger, bu durumu kadının erkeklerin mülkiyetinde olan bir yerde doğmuş olmasına bağlar. Bu
anlamda içinde gözleyen ve gözlenen kişiliklerini bir arada taşıyan kadın kendini devamlı bir gözleyen
olarak denetim altında tutmalıdır. Berger’e göre, ataerkil dünyada ideal seyircinin her zaman erkek
olmasından hareketle, “kadının içindeki gözlemci erkek, gözlenense kadındır”. 11 Böylelikle, kadınlar
için hayat hâlihazırda bir tiyatro sahnesi olarak tezahür eder. Üstelik bu yaşamsal tiyatronun
gelenekçi tarafı, kadınları, doğru davranışları sergilemeleri konusunda devamlı tahakküm altında
tutar.
Bu bağlamda, anlatıcının aynı yurt odasında kaldığı iki bekâr kız kardeşten söz edilebilir. Erkek
kardeşlerini Almanya’ya aldırmak için para biriktiren kız kardeşler, yalnız kendi erkek kardeşleri ve
babalarından değil, odadaki diğer kızların ailelerindeki erkek bireylerden de saygı duyulmaktan öte
korkulması gereken kişiler olarak bahsederler. Bunlar, gittikleri mekânlara erkek kardeş ve
babalarının yalnızca söylemlerini taşımakla yetinmezler; erkek kardeşleri için aldıkları iki takım
elbiseyi de boş bir ranza üzerine boylu boyunca sererler. Bu elbiseleri bir çeşit totem gibi düşünmek
mümkündür. Ailenin erkek bireylerine bir çeşit kutsallık atfettikleri, bu kutsalı totemle
somutlaştırdıkları ve böylelikle kendileriyle birlikte odadaki diğer kızların da içine korku saldıkları
görülmektedir.
Erkek kardeşlerinden ve babalarımızdan öyle çok söz ettiler ki, kardeşleriyle
babalarımız hakkında söyledikleri cümlelerin bir örümcek ağı örüp bütün odayı ve
vücutlarımızı kaplayacağını sandım. 12
Gelenekçi söyleme karşı özgürleşme temayülleri
Anlatıcının henüz yeni gittiği Almanya’da özgürleşme yolunda çeşitli tahakküm biçimleriyle
yüzleşmesi gerekir. “Üçümüz de bakireydik ve annelerimizi çok seviyorduk” 13 cümlesi, bakireliğin
anneyle kurulan sevgi ilişkisine istinaden korunan yapısını işaret eder. Anlatıcının başlangıçta bütün
yoğunluğuyla kullandığı anne vurgusu, vatanın ve bedene yönelik korumacı tutumun özellikle anneyle
ilişkilendirildiğine yönelik güçlü kanıtlardır. Kızın bekâreti, toplumsal cinsiyet kurgusunda annenin
görev ve sorumluluk alanına girmekle birlikte yıllar içinde kurulan bir özdenetim mekanizması
vasıtasıyla genç kız, kendi kendisinin bekçisi olmaya doğru sebatla yol alır. Bu nedenle bu kurgudan
sıyrılmanın yolu, önce anneyle hesaplaşmaktan geçer.
Annesine yazdığı bir mektupta dile getirdiği satırlar, babaya ve Allah’a karşı sorumluluk alanının
bilincinde bir vurguya sahiptir. Ancak mektup anneye yazılmıştır. Bu sorumluluk konusunda hesap
verilecek kişi anne olarak belirlenmiştir. “Allah burada, babamın yardımıyla beni korur, burada kötü
şeyler yapmayacağıma yemin ederim.” 14
Yazarın ya da anlatıcının dile defaatle yaptığı vurgu, tam da bu noktada anlam kazanır. İlk
göçmenlik deneyimlerini dille kurduğu ilişki üzerinden anlatan yazarın, diğer eserlerinde de görülen
bu ısrarlı dil vurgusu, eserin derin yapısına ait temel izleklerden biridir. Kendini özgürleştirebilmesinin
yolunun, annesi tarafından da paylaşılan iktidarın dilinden kurtulmasından geçtiğinin bilinçsizce
farkındadır. Annesinden öğrendiği iktidarın dilini ve o dil üzerinden belleğinde yuvalanan bilgileri
geride bırakmak isteği içerisindedir. Bu bağlamda annesi ile özdeşleştirdiği imge, olay ve olgular
dikkat çekicidir. Açlık ve can acısı ona annesini hatırlatan temel unsurlardır. “Bu acı benim annem.” 15
Dilin özgürleşmeyle ilişkisine işaret eden referanslardan bir diğeri, yurtta kalan kimi kadınların
Türkiyeli olmalarına rağmen başka bir dilin bilgisine sahip oldukları müddetçe ayrıcalıklı bir konumda
sınıflandırılmalarına ilişkindir. Yurtta Almanca bilen tek kişi olduğu metnin çeşitli yerlerinde
tekrarlanan yurt müdiresinin, odasına zaman zaman erkek almasına tepki gösterilmez. Benzer şekilde,
kendileriyle birlikte yurtta kalan ve çok iyi İngilizce bilen bir Türkiyeli kadının yabancı bir adamın
arabasına binmesi de sorgulanmaz. Türkçeden başka bir dilin edinimi, kadının haklarının
genişletilmesini de beraberinde getirir. Bu bilgi, etnik kimliğin kendini dille var eden yapısını ortaya
koyarken başka bir dilin sınırlarında gerçekleştirilen eylemlerin etnik kimlikle ilişkilendirilemez ve bu
bağlamda sorgulanamazlığının da göstergesi olur.