sempozyum_bildiri_kitabi

BİR CUMHURİYET KADINI – ZEKİYE OLGAÇAY
Bahar TANER *
Nihat TANER **
Giriş
Osmanlı imparatorluğu’nun çöküşü öncesi kadınlar için kendilerinin ve devletin öngördüğü rol
anne ve eş olmaktı. O devirde eğitimli kadınların Osmanlı aile sistemine eleştirilerine karşın,
toplumda kadına ilişkin olarak genel kabul gören husus, kadının eş ve anne temeline dayanan
kimliğinin tartışmaya açılmadığı bir gelişme ve eğitim idi. 1 Kurtuluş Savaşı’nda kahramanca çarpışan
Türk askerinin yanında Türk kadını da gerek cephede, gerekse cephe gerisinde her alanda görev
almıştır. Eğitimli kadınların ülke genelinde yaptıkları, vatan sevgisinin öne çıktığı konuşmalar ve
mitingler buna bir örnektir. Zaferin kazanılması ve Cumhuriyet’in kurulmasından sonra kadınların çok
büyük bir bölümü savaş öncesi konumlarına dönmüştür. Az sayıda kadın ise Kemalist devrimin ve
Cumhuriyet ilkelerinin toplumda benimsenmesi için çaba göstermiştir. Çalışmada dönemin aydın
kadınlarından Fatma Zekiye Olgaçay’ın ve ailesinin yaşam öyküleri paralelinde Kurtuluş Savaşı’ndaki
direniş, örgütlenme ve sonrasında toplumdaki çağdaşlaşma çabalarına katkıları incelenmiştir.
Yaşam öyküsü
Zekiye Hanımın ailesi Kafkasya’dandır. Dedesinin babası Berduk Bey, Şeyh Şamil’in
komutanlarındandır. Ruslara karşı bir başarı kazandığı gün oğlu İsmail doğmuştur. İsmail’in dokuz
oğlu ve bir kızı olmuştur. 70 sene süren savaşlarda Berduk, oğlu İsmail, İsmail’in dokuz oğlundan
yedisi şehit olmuş, bir oğlunu dokuz yaşında iken Ruslar alıp götürmüşler, direnişe katılan aşiretler
ve köyler hemen tümüyle imha edilmiştir. İsmail Bey şehit düşmeden kısa süre önce, 4–5
yaşlarındaki en küçük oğlu Nazmi ile kızı Nazikmisal’i, eniştesi Şahin beye emanet ederek İstanbul’a
yollamıştır. Çocukları, Sultan Abdülmecit himayesine almış, devlete bağlı olarak savaşanların aileleri
Karamürsel’in Hamidiye köyüne yerleştirilmişlerdir.
‘93 Harbi (1877–78 Osmanlı‐Rus Harbi) başlayınca Nazmi, savaşmak için gönüllü olur. 17–18
yaşlarında bir çocuğun cepheye gitmesi onaylanmaz. Ancak Rusça bildiğinden bir süre sonra Gazi
Osman Paşa’nın karargâhına gönderilir. Nazmi Bey Plevne savunmasında Türk tarihinin parlak
sahifelerinden birinin oluşumunu yaşar. Esaretten dönünce Suriye’de Havran’da Dürzî isyanında,
Balkanlarda Bulgar isyanında, 1897 Türk‐Yunan Harbi’nde Dömeke ve Milona Boğazı’nda
çarpışır. Daha sonra Manastır’da, Prizren’de görev yapar ve paşalığa yükselir. 2
Hacı Nazmi Paşa, Hamidiye köyünden Melek Hanım ile evlenir. Fatma Zekiye ailenin beş
çocuğundan biridir. Ağabeyi Abdurrahman Polar mühendistir. Kardeşi Seza Üçer “Çerkes Kadınları
Teavün Cemiyeti” kurucularındandır. Abdullah Zeki Polar dışişlerinde önemli görevlerde bulunmuştur.
En küçük kardeşi Gülsüm Gülseren’dir.
Zekiye Hanımın eşi İbrahim Halil 1891'de babası miralay İsmail Bey’in görevli bulunduğu Yafa’da
doğmuştur. Halil yedi‐sekiz yaşlarındayken babasının şehit olması üzerine aile İstanbul'a
dönmüştür. İbrahim Halil, St. Joseph'te, ardından Robert Kolej'de okumuş; Beyrut'ta öğrendiği
Arapça ve Fransızca’ya ilaveten İngilizce öğrenmiştir. Hukuk Mektebi’ni ve Maliye Mekteb‐i Âli'sini
bitirmiştir. Hukuktan mezun olunca Zekiye Hanım ile evlenmiştir.
Dünya Savaşı’nda yedek subay Halil Bey, Filistin cephesinde güvenlik ve istihbarat işlerinde
çalışmıştır. Üç lisan bilmesi ve bölgeyi tanıması nedeniyle Kudüs'te mukaddes yerlerin korunması,
*
Mersin University - Mersin, Turkey
**
Local History Researcher - Turkey