sempozyum_bildiri_kitabi

karşılaştığı yetişkin Bulgarlarda bir “işgal fobisi” olması ve bunun bazen kolaya kaçarak her şeyin
suçunu tarihteki Osmanlı işgaline yıkma kolaycılığını beraberinde getirmesi Emine’nin anılarında
kuvvetli bir yer etmiş:
“İlkokula başladım, ders kitaplarından Bulgaristan’ın tarihini öğreniyoruz, sürekli bir
‘Barbar Türkler, Türkler yakıp yıktı, Türkler kadınlara tecavüz etti, Türkler bizi esir aldı’ gibi
şeyler okuyorum. Ama ben Türküm? ‘Bizler bu kadar kötü insanlar mıyız?’ diye düşündüm,
hatta hatırlıyorum bir gün eve gittiğimde dedeme sordum bunu. Hayatım boyunca ders
kitaplarında atalarımın ne kadar korkunç insanlar olduğunu okudum. Bulgar gençleri tabii o
dönemleri bilmiyordu ama belli yaşın üzerindeki Bulgarlar Türk olduğumu öğrendiğinde
bana hep şöyle bir kaşlarının altından baktılar. Sonradan ne olduysa bu kez ‘Türkler safkan
Bulgardır, Osmanlı onlara eziyet etti, Müslümanlaştırdı’ demeye başladılar. Kızım okula
başladığında [’85 ve sonrasını kastediyor] tarih kitaplarında bunlar yazar olmuştu.” 4
Emine’ye hangi mesleklerde Türklere rastlanmadığı sorulduğunda, öncelikle “asker ve polis”
cevabını veriyor. Tanıdığı bütün Türkler içinde hiç asker olmadığını, hayatı boyunca yalnız bir Türk
polise rastladığını söylüyor ve hiçbir Türk akademisyene de rastlamadığını ilave ediyor. Onları esas
rahatsız edenin, sosyalizmin eşitlik üstüne attığı nutukları dinlerken, daimi ayrımcılığı kendi
hayatlarında tecrübe etmek olduğunu söylüyor. İş hayatıyla ilgili benzer ayrımcı deneyimleri Ayşe de
dile getiriyor: Türkler asla iyi ücretli ve nispeten rahat görevlere atanmamış, genellikle yönetici
yapılmamış, hep en alt kademelerde çalışmışlar.5 Hiyerarşide daha aşağıda olma durumu sadece Türk
kimliğiyle sınırlı kalmayıp kadın olmak da bundan payını alıyor, örneğin Sezai Sarıoğlu’nun görüştüğü
Meryem Güneş de “Kadınların kurtuluşu sosyalizmde deniyorsa da, tarlada çalışanların tümü kadındı,
sorumluları ise erkek…” gözlemini paylaşıyor.6 Bu durumda, Türk kadınların iki kere ayrımcılığa maruz
kaldığını söylemek mümkündür.
Ayrımcılığın diğer önemli noktalarını dinî kısıtlama ve sansür; Türkçe yayın yapma, konuşma ve
öğrenim yasağı izliyor. Kendi kimliklerini, Osmanlı’dan gelen bir alışkanlıkla dil ve dinle birlikte
tanımlayan Bulgaristan Türkleri için bunlar ciddi travma sebepleri. Örneğin İslam geleneklerine aykırı
olarak ölülerin yıkanmadan ve giysi giydirilerek tabut içinde gömülmesi, dua okunmasının
yasaklanması, cenazenin karma mezarlıklara defnedilmesi ve mezar taşlarına yeni Bulgarca isimlerin
yazdırılması büyük öfke doğuruyor. Ayşe, Latin veya Arap alfabesiyle yazılmış Türkçe isimler yazan
mezar taşlarının kırıldığını, kendi babasının da mezar taşının tahrip edildiğini üzüntü ve öfkeyle karışık
şekilde aktarıyor. Anlatının burasında söz, belki de Yeniden Doğuş sürecinin en sembolikleşmiş
uygulamasına geliyor, adların değiştirilmesi… Birçok Türk için travmatik olan bu uygulama, aslında
1984 yılında ilk kez uygulanıyor değildi, önceden Pomak, Müslüman Roman, Tatar, Alevi ve
Arnavutlara da uygulanmış, en sonunda ise ülkenin en büyük azınlığını oluşturan Türklere yönelmişti.
Hükümet ise Türk azınlığa, ismi değiştirilenlerin sadece “Osmanlı döneminde zorla Müslümanlaştırılan
Bulgarlar” olduğunu, kuzeydoğudaki Türkler ise “gerçek Türk” oldukları için onlara
dokunulmayacağını söylemekteydi.7 Bu açıklamalardan sonra Türk azınlığı ne kadarı buna inandı
bilinmez, ancak bu konuda Ayşe özeleştiri yapmaktan kendini alamıyor:
“Ya bu daha önce de oldu, Pomaklar çok direndi misal, kaç kişi öldürdüler onlardan,
Makedonu, Kızılbaşı, hepsine yaptılar da biz sesimizi çıkarmadık, nasılsa bize dokunmazlar
diye… Biz ses etmedikçe geldi sonunda bizi buldu.”
Esasen, kimin Türk olduğunu anlamayı garantilemese de, kimin Müslüman olduğunu anlamayı
sağlaması açısından, Türkçe/Arapça isimlerin büyük önem taşıdığı açık; bu sebeple isimlerini
değiştirmek, Türklere kendi kimliklerini kaybetme korkusunu en derinden hissettiriyor. Nitekim Sezai
Sarıoğlu’nun görüştüğü Hasine Şen şunları söylüyor: