sempozyum_bildiri_kitabi

TÜRKİYE’NİN 20.YÜZYILINDA BİR KADIN ENTELEKTÜEL: SAMİHA
AYVERDİ VE TÜRKİYE’NİN BATILILAŞMA MESELESİ
Ayşen MÜDERRİSOĞLU *
Ondokuzuncu yüzyılın ilk yarısından itibaren Türkiye batı ekseninde yapılan reform sürecini
tecrübe etmiştir. Bu sürecin destekçilerinin yanı sıra, hem Osmanlı Devleti’nde hem de Türkiye
Cumhuriyeti’nde modernizm adına girişilen siyasi hareketlere ciddi bir muhalefet olmuştur. Elit ve
muhafazakâr bir çevreden gelen Samiha Ayverdi’nin ise Osmanlı İmparatorluğu’nun son döneminden
itibaren bizzat tanık olduğu bu dönem üzerine önemli analizleri ve söylemleri olmuştur. İlk olarak
muhalif kimliği ile öne çıkan Ayverdi’yi tanıtmaya ve Türkiye’nin gündeminden hiç düşmeyen bir
tartışma konusu olan batılılaşma meselesine Ayverdi’nin gözünden bakmaya çalışacağız.
Samiha Ayverdi, 1905’de İstanbul’un Şehzadebaşı semtinde dünyaya gelmiştir. Osmanlı’nın seçkin
bir ailesine mensup olan Ayverdi’nin eğitimi henüz beş yaşında iken İnas Numune Mektebi ile başlar.
1921’de mezun olduğu Süleymaniye Kız Numune Mektebi’nden sonra, eğitim hayatına özel dersler ile
devam eder. İyi derecede Fransızca öğrenir. Özellikle tarih, felsefe, edebiyat gibi alanlara büyük ilgi
duyar ve bu alanlarda kendini yetiştirir. Ayverdi, yaşadığı dönem itibariyle Balkan Savaşları, I.Dünya
Savaşı, Kurtuluş Savaşı, Cumhuriyetin ilanı gibi tarihin mühim hadiselerine tanıklık eder. Tanıklık ettiği
bu tarihi olaylar üzerine yazmayı ise kendisi için bir sorumluluk olarak tanımlar:
Biz İmparatorluk Türkiyesi’nin hemen son evladları; içinde haşır neşir olduğumuz
askeri, siyasi, içtimai ve iktisadi bir tarih meydanında köşe kapmaca oynamış kimseler
olarak, görüp duyduklarımızı, tadıp kokladıklarımızı, kudretimiz ölçüsünde, gelecek
nesillere intikal ettirmek mecburiyet ve mesuliyetinin altında bulunuyoruz. 1
Elli beş yılı kapsayan yayın hayatında kırkın üzerinde eser kaleme almış olan Ayverdi, roman ve
hikaye yazarak başlamış olduğu edebi hayatına tarihi ve sosyal içerikli biyografi, hatıra, mektup,
araştırma‐inceleme, deneme, gezi türünde eserler vererek devam etmiştir. Ayverdi’nin ilk eseri olan
“Aşk Budur” isimli yapıt 1938’de yayımlanmıştır. Bu eser ve diğer birkaç eseri için, yazarın tasavvuf
alanında vermiş olduğu eserler şeklinde genel bir sınıflama yapılsa da, buna katılmak pek mümkün
değildir. Yazarın kaleme aldığı eserlerin tamamında, bazen doğrudan bazen de dolaylı bir şekilde
tasavvuf görüşü merkezi konumdadır. Ayverdi, külliyatında önemli yer tutan Osmanlı tarihi yazıları ve
İstanbul yazılarında da tasavvuf fikri arka planda hep mevcuttur.
Ayverdi’nin hayatındaki en mühim isim hiç şüphesiz hocası ve mürşidi Ken’an Rıfai
Büyükaksoy’dur. Ken’an Rıfai, 1908 yılında Fatih semtinde bir dergah açarak, Rufailik yolunun İstanbul
kanadını kurmuş, yirminci yüzyılın önemli mutasavvıflarından biridir. İslam’ı çağın modern hayat
şartlarına göre yorumlamış ve dini ayrıştırıcı bir unsur olmaktan çıkarıp, aksine insanlar arasında
birleştirici, yapıcı bir unsur olarak tanımlamıştır. Ken’an Rıfai dönemin önde gelen eğitim
kurumlarında tahsil görmüş ve kendini yetiştirmiştir. İlk öğrenimine başladığı Galatasaray Mekteb‐i
Sultanisi’nden sonra Darülfünun Hukuk Fakültesi’nden mezun olmuş ve eğitim alanına yönelerek
Fransızca öğretmenliği, Tedkikat‐ı İlmiyye üyeliği, Darüşşafaka Lisesi müdürlüğü, Meclis‐i Maarif
üyeliği gibi görevlerde bulunmuş, bunun yanı sıra Fransızca, Almanca, İngilizce, Yunanca, Arapça,
Farsça, Çerkezce gibi dilleri öğrenmiş, tasavvuf alanında eserler vermiş ve döneminin önde gelen
saygın isimleri arasında kabul görmüştür. 2 Ayverdi de Türkiye’de pek çok entelektüel, aydın, yazar,
edebiyatçı ve sanatçı gibi Ken’an Rıfai’nin çevresindeki halkanın bir parçası olmuştur. Ken’an Rıfai’nin
1950’deki vefatının ardından ise bu yolun manevi önderi olarak hocasının izinden gitmiş, ve pek çok
önemli ismi etkilemiş, etrafında toplamıştır. 3
Ayverdi için tasavvuf düşüncesi bir hayat tarzı olmuş ve eserlerinin mayasını teşkil etmiştir.
Bununla birlikte eserlerinde kullandığı dilin zenginliği, Türkçe’nin ve İstanbul Türkçesi’nin en güzel
*
Yeditepe University, Political Science & International Relations