sempozyum_bildiri_kitabi

Urfalı kadının kocasının yaptığı gibi, hısım‐akrabalık ilişkilerini, soyun devamını ve kendi statüsünü
düşünerek, ilk karısına ‘ayrı ev’ açmak; ya da Urfalı kadının kocasının deyişiyle bu şekilde namusunu
kurtarmak çözüm müdür? Kadın psikolojisinin önemsenmediği bu sistemde, Urfalı kadın maddi
imkânsızlık yanında, ataerkil normlarla kıstırılmış olduğu için sistemin dışına çıkamamakta;
boşanamamaktadır. Dindar olmasına rağmen, dinle harmanlanmış gelenek içerisindeki ezilmişliğini
kabullenmek zorunda kaldığı için ruhu acı çekmekte; bu yüzden de içten içe durumuna isyan
etmektedir. Urfalı kadın bu durumda, evlilik bağını koparmadan cinselliğini süresiz olarak askıya
almaktadır. Kuması nezdinde uğradığı prestij kaybı da göz önüne alındığında, manevi bir tacize maruz
bırakıldığı söylenebilir. Karısının maddi açıdan yalnız yaşama imkânı olmadığını da bilen Urfalı adam,
boşanmayarak aslında kendi statüsünü toplum nazarında korumaya çalışmaktadır. Öte yandan, Urfalı
kadın evli mi, dul mu olduğu anlaşılamayan bir statüye 6 , üstelik de kendi (zorunlu) rızasıyla, mahkûm
edilmektedir.
Sonuç
İki kadının anlatılarında, gelenekle harmanlanmış din olgusunun yaşamlarındaki izdüşümlerine
baktığımızda, kadınların toplumdaki ezilmişliği konusunu ön plana çıkardıklarını görürüz. Kadınların
ezilmişliği konusunu dile getirirken ikisi de kul hakkının yenmesi kavramına atıfta bulunmaktadır.
Çünkü onlara göre kul hakkı, ikisinin de yaşantılarında deneyimlediği gibi, Kur’ani ahlâkın özünde
bulunmaktadır. Ancak, iki anlatıda önemli bir fark da ortaya çıkmaktadır. Urfalı kadın kendi öznelliğini
aile kurumu üzerinden kurmak zorunda kalırken, kentsoylu Ankaralı kadın öznelliğini bağımsız bir
birey olarak kurabilmektedir. Gerek kentsoylu kadının anlatısında ön plana çıkan, traktör parası
veremediği için başlık parası verip çok eş alan ve karılarının emeğini tarlada daha ucuza kullanan
erkekler, gerekse kendisine erkek çocuk doğuramadığı ve onu kamusal alanda temsil edemediği için
karısı üzerine kuma getiren erkek, ataerkil düzende kendi rollerini oynamaktadır. Berktay 7 İslam
toplumunda erkeğin çokeşliliğinin, iki cins arasındaki etkileşimin zorunlu olduğu üreme alanında,
gene iki cins arasındaki yakınlığı önlemeye yönelik mekanizmalardan birisi olduğunu öne sürer.
Müslüman erkek, ümmetin düzenini korumakla görevlidir; bu bağlamda ahlâk kadının ve onun
bedeninin denetlenmesiyle korunacaktır.
Aile ve hısım‐akraba ilişkileri sadece şu anda yürürlükte olan yapılar olarak değil de, doğal,
“normal” ve her yerde arzulanan yapılarmış gibi yeniden üretildiği ölçüde, “aile ideolojisi” de kendini
yeniden üretmekte ve kadınların yaşamları üzerinde baskı kurabilmektedir. Çok eşli evlilik aslında,
kadınları özel alanda kıstıran formlardan bir tanesidir. Sömürgeleştirilen ülkelerde, örneğin Afrika
ülkelerinde misyonerler ve sömürgeci devlet eğitimleri vasıtasıyla çekirdek ailenin “doğal”,
“arzulanan” aile biçimi olarak sunulması da aynı şekilde “aile ideolojisi” bağlamında anlaşılabilir. Kul
hakkının içerdiği felsefi anlam, Tanrı karşısında insanın evrensel ve doğrudan sorumluluğudur. Ancak,
kul hakkı kavramı, ataerkil toplumsal cinsiyet rejiminde, sosyal hayatta kadının erkek karşısında
ikincilleştirilmesine engel olamamaktadır. Çünkü kul hakkı vicdanlara bırakılmıştır. Mernissi 8 İslami
söylemin tarih boyunca köleler, azınlıklar ve kadınlar açısından, evrensellik ve eşitlik iddiaları
karşısında sınırlılıklarına dikkatimizi çeker. İslam ümmeti içerisinde kadınlar, hukuki açıdan daha
düşük bir kategori olarak algılana gelmiştir. Bu bağlamda kadınların hukuki açıdan ikincil statüsü ile
felsefi anlamda tüm insanların eşitliği arasında bir çelişki ortaya çıkmaktadır. Günümüzde, Türkiye’nin
de taraf olduğu ve tüm dünyada kabul edilen Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi
Sözleşmesi, Kadınların İnsan Hakları yaklaşımında, kadınların somut yaşantılarından kaynaklanan ve
cinsiyete dayalı ayrımcılık olarak kabul edilen örf, adet, gelenek ve din kaynaklı olabilen bazı
toplumsal gerçeklerin dönüştürülmesini hedeflemektedir. Kadınların bu dünyada gerçek adalete
kavuşmaları, onların birinci sınıf yurttaş haklarına sahip erkeklerle eşit bireyler olarak tahayyül
edilebilmesinden geçmektedir. Sosyal adalet için gerekli olan minimum koşul ise, toplumumuzda
bütün kızların eğitim seviyesinin yükseltilmesi; en azından, bugünkü koşullarda erkekler düzeyine