sempozyum_bildiri_kitabi

yapar mı?” dedi. Onun için, böylece kul hakkı üzerinde çok dururduk yani. Babam bilhassa
çok dururdu. Kimsenin hakkını yemeyin, ne maddi, ne manevi. Onun için, hiç kimsenin
hakkı hiç kimsede kalmamalı. Diyor ki Cenabı Allah, bütün yaptığınız kötü faaliyetleri tövbe
edin, kabul ederim, ama diyor, bir şeyi affetmem. Kul hakkıylan gelmeyin bana diyor.
Ancak onun hakkını sana helal ederse, o zaman. Eğer öldüğünüzde helal etmediyse zaten
işiniz bitmiştir diyor. Buraya o kul hakkıyla gelmeyin diyor. Onun hesabını kötü sorarım
diyor. Şimdi, şu milletin haline bak! Herkes birbirinin kul hakkını yemekle meşgul yavrum…
Kul hakkı kavramı Allah’ın gözünde tüm bireylerin doğuştan eşit olduklarına, başka deyişle, ahlâki
eşitliğe işaret eder. Bu bağlamda hiçbir birey doğuştan ayrıcalıklı kabul edilemez. 4 İslami söylemde kul
hakkı cemaatin bireyi olan Mümin’e gönderme yapar. Modernleşme ile bu mümin giderek dindar
bireye dönüşür. 5 Yukarıdaki örnekte, kendi öznelliğini idealist birey olarak kurgulayan kentsoylu
kadın, günümüz toplumunda kul hakkı gözetilmediğine, dolayısıyla İslami söylemin içindeki ahlâki
terbiye özünün gündelik hayatta boşaltıldığına işaret etmektedir. Öte yandan, kırsal kökenli
Anadolulu kadınların güçlendirilmesi eyleminde yine de kul hakkı üzerinden bir meşruiyet zemini
aramaktadır. Kendi aldığı ahlaki terbiyede hak kavramını çocuklarıyla kurduğu ilişkide de görürüz.
Ankaralı kentsoylu kadın bu yönünü şöyle dile getirmektedir:
Sonra Pendik’e gittiğimde çok sevindim. Artık her şeyi bırakacağım diyordum. Ne gezer!
İçimdeki o şey kaynıyor ya… Pendik’teki göç, oradaki kadınlar benim çok ilgimi çekti. Dedim
ki, burada ben bir laboratuvar buldum. Hadi…. kar kış kıyamet tepelere çıkar, yünler
götürür… Onlara örgüler yaptırtır filan. Neler yaptım… Anlatamam sana, çok çalıştım. Hatta
bir ödül verdiler Türk Kadınlar Birliği
Genel Merkez’inde. O ödülü alırken dedim ki, bu benim çocuklarıma bırakacağım en
güzel miras. Bu ödülde benim çocuklarımın da hakkı var. Neden? Burada benim çocuğum
40 derece ateşle yanarken, ben çocuğumun önüne bir sıcak çorbayı koydum ve öyle gittim.
Onun için çocuklarımın da hakkı var.
Urfalı kadının anlatısında ise evliliği ve hısım‐akrabaları ön plandadır. Öyküsü, kocasının kendisi
üzerine kuma getirmesi ekseninde gelişir. Kadınların ezilmişliği teması bu anlatıda kumalık
durumunun kadın psikolojisine verdiği zarar bağlamında ön plana çıkar. Urfalı kadın, üzerine kuma
gelmesiyle kul hakkının yendiğini düşünmektedir. Babasının ölümünden sonra, 22 yaşında, eniştesinin
arzusu üzerine, eniştesi ve ablasının kirvesi olan ve Urfa’nın köyünden gelen aynı yaşta bir adamla
evlendirilir. Evliliği için Allah’ın emri, kader, der. Bu evlilikten bir kızı olduktan sonra bir daha hamile
kalamaz. Kocası erkek çocuk istediği için, bir süre sonra, karısı üzerine kuma almaya karar verir. Köy
kökenli olan kocasının gözü yükseklerdedir. Hem erkek çocuk sahibi olmayı, hem de zengin olup
enişteyi geçerek toplumda yükselmeyi istemektedir. Üstelik kayınvalide ve kayınpeder de oğullarını
bu konuda desteklemektedir. Böylece, kocası devlet katında görev alıp, yükselmek için Ankara’ya göç
eder; arkasından karısının ikinci çocuğu olmadığı için 16 yaşında bir akraba kızıyla evlenir; kuma
olarak onu da Ankara’ya getirir. Bir süre sonra genç karısı kendisine üç erkek çocuk doğuracak, hem
de onun istediği gibi yanında gezerek sosyal ortamlarda bulunabilecektir. Urfalı kadın başlangıçta
kuması ile beraber yaşamayı denese de, üç erkek çocuk doğurmuş olan genç bir kadınla rekabet
edemeyeceğini anlar. Ancak ekonomik ve sosyal nedenler yüzünden kocasından ayrılamasa da, ayrı
bir hanede kızıyla birlikte yaşamaya karar verir. Kocasının üzerine kuma getirmesine ilişkin duygularını
şöyle aktarır:
Evlensem de aile kızıyla evlenirim diyordu. Rastgele biriyle evlenmem. Alırsam bekâr
alıcam… O zaman da işte gitmiş, halasının kızı da ordaymış. Bu kız da 15 yaşındaymış.
Babası hatta vermemiş. Demiş, bunun hanımı var, çocuğu var, günah. Annesi yok demiş,
ısrar etmiş. Senin beş tane kız çocuğun var da başkasına verdin; bu da benim ağabeyimin
oğluna ben vereceğim demiş. Kıza sormuşlar; kız da istemiş. Kız da bizim beyi beğenmiş;
sevmiş… Kız da gözü açık. O zamandan belliymiş her şeyi elde edeceği… Olsun hanımı
demiş; ben onla gider, bir abla gibi geçinirim demiş. O güvenmiş kendi kendine. Demiş
gönderin beni. Söz kesmişler. […]. Ben dedi, “istedim, iki ay sonra gelecek. İşte beraber