sempozyum_bildiri_kitabi

HALK EDEBİYATI ANLATI TÜRLERİ KADINI ANLAMAK VE YAZMAK
İÇİN ÖNEMLİ BİR MALZEME MİDİR? “KIBRIS TÜRK KADINI VE HALK
ANLATILARI ÖRNEĞİ”
Gönül GÖKDEMİR REYHANOĞLU *
Tülây ATAY‐AVŞAR **
Bu çalışma, Kıbrıs Türk sözlü kültüründe yaşayan halk edebiyatı anlatmalık türler, bu türlerin
anlatım bağlamları, bu bağlamalara dair hayat hikâyeleri ve anlatıcının icrasından hareketle, kadını ve
kadının yazarlık sürecini çözümleyip anlamaya çalışmak üzerine kurgulanmıştır.
Kıbrıs Türk kültüründe, yaşayan ve en çok da kadınlarca çocuklara anlatılan bu halk edebiyatı
türleri ‐odak tür olarak da masallar‐ yeni kuşakları toplumun değerleri doğrultusunda yetiştirmeye
yardımcı olmakta, aile tarihi ve değerlerini öğretmekte, aktarılan değerlerle toplumsal bellek canlı
tutulmaktadır. Anlatıcının tecrübelerinden, gözlemlerinden, mesleğinden, kişiliğinden ve dinleyiciyle
olan diyaloğundan da etkilenerek, her anlatımda yeniden kompoze edilen bu türler, anlatıcıdan izler
taşır. Bir iletişim şekli olan anlatmalık türler, iletişimi sağlayan, birçok soruna çözüm bulan, anlatıcı ile
dinleyici arasında özel bir bağ oluşturan, eğlendiren, koruyan, uyutan, tecrübe edindiren birçok işleve
sahiptir. Bu anlatı geleneğindeki usta‐çırak ilişkisi, anlatı icrasına dair özellikler ve kültürel belleği
temsil eden anlatılar birçok kadını, yazarlık sürecine hazırlamış ve eserleri bu gelenekten izler
taşımıştır.
Bu çalışmanın, kadının toplumdaki yerini, doğal çevresini, düşün dünyasını, yaşanmışlıklarını,
gelecek nesilleri yetiştirmeye dair kaygılarını, sorunlara ürettiği çözümleri, toplumsal belleği nasıl
aktardığını ve yazarlığa hazırlık sürecini anlamak noktalarında literatüre katkıda bulunacağı
düşünülmektedir.
Bir alan araştırması olan çalışmanın evreni, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’dir. Çalışmanın verileri,
2006‐2007 yılları arasında kartopu tekniği kullanılarak ulaşılan, farklı yaş, eğitim durumu ve
meslekten, 122 Kıbrıslı Türk’le yaşadıkları yerde gözlem ve mülakat yapılarak elde edilmiştir.
Kültürel bellek ve anlatıcı
İnsanoğlu ilk dönemlerinde evrenin yaradılışını, doğada olan birçok değişimi merak etmiş, bunlara
bulduğu cevaplar, çözümler ve tecrübeleriyle mitik anlatıları meydana getirmiş, bu birikimlerini de
hafızasında muhafaza ederek kültürel belleği oluşturmuştur. Kültürel bellek, biyolojik olarak
devredilemeyeceğinden 1 kültürel sürekliliği sağlayabilmek için, anlatıcıların varlığı söz konusu
olmuştur. Anlatım olayının kökeni, insanlığın ilk metinlerini meydana getirdiği dönemlerden başlamış
ve kültürel bellek kuşaklar boyu sözlü kültürle devredilmiştir. Yazının, sonrasında matbaanın
yaygınlaşmasıyla da, anlatıcılık olgusu artık yazarlık olgusuna dönüşmeye başlamıştır. Kadının
doğurma ve doğurduğunu besleyip büyütme yetisine sahip olması 2 , ona yetişen çocukların sadece
beslenme ve büyümesiyle değil eğitimiyle de ilgilenmesi zorunluluğunu getirmiştir. Toplumun
devamlılığı için her kuşağa sözlü kültür ve ritüellerle 3 toplumun tarihi, geleneği, göreneği, inançları,
deneyimleri, kişinin toplumda nasıl bir insan olması gerektiği vb. birçok değeri içine alan kültürel
bellek aktarılırken; kadın da yetiştirdiği çocuklarına, hem toplumsal belleği hem de kendi kültürel
belleğini aktarmaktadır. Özellikle halk edebiyatı anlatı türleri içerisinde hem kültüre hem de kadına
dair birikimlerin, yaşamına, tecrübelerine, değerlerine dair unsurların, kadın anlatıcılarca aktarıldığı
görülmektedir. Anlatıcıların yaşamlarının, anlatı türlerinin, dinleyicilerin bağlama dair hikâyelerinin,
anlatı bağlamlarının incelenmesi bu aktarımlara dair materyalleri bize sunmaktadır. Bununla birlikte,
kadının anlatıcı olmaya dair geçirdiği usta‐çırak ilişkisi ve anlatıların her anlatışta bağlamdan
*
Mustafa Kemal University, Faculty of Arts and Science, Department of Turkish Language and
Literature.
**
Mustafa Kemal University, Antakya Vocational School, Department of Journalism and Media
Studies.