sempozyum_bildiri_kitabi

Sefer sonrasındaki yıllar hem Osmanlı İmparatorluğu hem de IV. Mehmed ve Gülnuş Sultan için hiç
de iyi geçmeyecekti. Avrupa’da Kutsal İttifak Devletleri’nden alınan yenilgilerin ardından, av merakı
ve sürekli hareket halinde oluşu eleştirilen 24 IV. Mehmed 1687’de padişahlıktan çekilmek zorunda
bırakıldı. Yerine geçen II. Süleyman, kardeşini ve iki oğlunu –Gülnuş’un eşini ve çocuklarını– önce
Topkapı Sarayı’nda kılıç odasında, ardından 1689’da Edirne’de hapsetti ve IV. Mehmet 1693’te
burada öldü. 25 Gülnuş Sultan ise İstanbul’a, Eski Saray’a gönderildi. 26
Oysa Gülnuş Sultan 1683‐1687 arasında haremin en önemli üyesi haline gelmişti. Çünkü Hadice
Turhan Sultan’ın ölüm haberi Viyana kuşatması sürerken ve alınacak yenilgiden birkaç hafta önce
gelmişti. 27 Ancak Viyana bozgununun yarattığı olumsuz ortam nedeniyle IV. Mehmet 1687’de tahttan
inene dek geçen dört yıl boyunca, Gülnuş bu ayrıcalıklı pozisyonun keyfini süremeyecek ve belki de bu
yüzden yeni bir yapıyı finanse etmeye fırsat bulamayacaktı. 28
Valide sultanlık dönemi (1695‐1715)
II. Mustafa’nın cülusu haberinin 7 Şubat 1695’te, İstanbul’da Eski Saray’da bulunan Gülnuş
Sultan’a müjdecilerce duyurulması, Gülnuş Sultan’ın hayatında yeni bir dönemin başlangıcını ifade
ediyordu. Ardından Sultan Mustafa da padişah olduğunu bildiren bir hatt‐ı hümayunu bizzat yazarak
annesine gönderdi ve onu Edirne’ye çağırdı. 29 İstanbul’daki Eski Saray’dan başlayan valide alayı Yeni
Saray’a varmış, oradan Edirne’ye hareket etmişti. II. Mustafa annesini yolda karşılamış, yolda ve
Edirne’de görkemli törenler gerçekleşmiş, hediyeler dağıtılmıştı. 30
II. Mustafa 1695, 1696 ve 1697’de üç defa ordunun başında seferlere katılmıştı. 31 Gülnuş Sultan da
Kırım Hanına yazdığı ve Avusturya seferi sırasında oğlu II. Mustafa’ya yardımını esirgememesini
istediği mektubunda da görüldüğü gibi oğluna destek veriyor, devletin çıkarları için başka ülkelerin
yöneticileriyle yazışmalar yapıyordu. 32 II. Mustafa Avrupa’da kaybedilen bazı kaleleri yeniden
fethediyor ve hemen annesine müjdeci gönderiyordu. 33 Oğlunu sefere uğurlarken Edirne’ye kadar
ona eşlik eden Gülnuş Sultan, dönüşte onu yine Edirne’de karşılıyor, ona armağanlar veriyordu. 34
Gülnuş Sultan’ın, II. Mustafa’nın padişahlık yıllarında saltanatı temsil eden sancaklar için kendi
adının da yazdığı alemler yaptırması, onun güçlü bir valide sultan olduğunun bir başka delilidir. Ön ve
arka yüzlerinde ayetlerle H. 1110 (M. 1698/1699) tarihini veren bu alemlerin kenarlarındaysa
“Emetullah Sultan Valide‐i Sultan Mustafa Han Gazi ibn merhum Sultan Mehmed Han” ibaresi yer
alır. 35 Anlaşılan, orduya sık sık eşlik eden Gülnuş Sultan’ın adı, yokluğunda bile sancakların üstündeki
alemlerden askerlere manevi destek vermeye devam etmiştir. Valide Sultan, hanedanın erkek
üyelerinin rollerine benzer bir rolü yine militarist bir bağlamda sergilemektedir.
Gülnuş Sultan, valide sultanlığı sırasında hem bizzat siyasetin içindeydi hem de oğlunun
kararlarında etkili oluyordu. Nusretnâme’deki “22 Zilhicce 1112 tarihinde sadrazam Amcazade
Hüseyin Paşa’yı Av Kapısı’ndan Darüssaade’ye davet eden Valide Sultan, padişahla ilgili birçok konuda
ona çeşitli salıklarda bulundu ve bir kürk giydirdi” 36 ifadesi, Gülnuş Sultan’ın siyasette ne kadar etkin
olduğunun birinci ağızdan kanıtıdır. 1703’teki Edirne Vakası öncesinde halkın Feyzullah Efendi’nin
görevden alınması talebine karşı duran II. Mustafa’ya annesinin “Arslanım, bir âdem içün ümmet‐i
Muhammed arasına kılıç düşürürsün, sonra ne sen kalursun ne biz kaluruz. Azl ve nefy edüp bir tarafa
gitsün, gavga basılsun, görelim nice olur” şeklinde tavsiyede bulunduğu ve bunun üzerine padişahın
müftü efendinin azledilip sürgüne gönderilmesi için bir hatt‐ı şerif verdiği aktarılmaktadır. 37 Bu
ifadeden Gülnuş Sultan’ın olayları iyi takip edip padişahın ve kendisinin iktidarının devamı için gerekli
siyasi hamleleri yapması için oğlunu yönlendirdiği anlaşılmaktadır.
Yine de Gülnuş Sultan’ın uyarıları gelişmelere engel olamaz. II. Mustafa’nın yerine III. Ahmed’in
padişah yapıldığına dair, Şeyhülislam ve beraberindekiler tarafından mühürlenip kendisine sunulan
arizayı 38 Gülnuş Sultan “Hepiniz fikir ve oybirliği ile haşmetli oğlum Sultan Ahmed’in padişahlık
tahtına oturmasını ve diğer oğlum Sultan Mustafa’nın da tahttan indirilmesini istiyorsunuz.
Danışılarak yapılan işte hayır vardır, dileğinize rıza gösterilmiştir” 39 diyerek onaylamak zorunda kalır.