sempozyum_bildiri_kitabi

etkilenerek yeniden kurgulanması, ayrıca anlatılardaki arasözler ve iletiler incelendiğinde de bunun
yazarlık süreciyle de örtüştüğü görülebilmektedir.
Sözlü anlatım geleneği
Kıbrıs Türkleri arasında Kıbrıs adasına gelip yerleştikleri 1572’den günümüze kadar devam eden bir
sözlü anlatım geleneği vardır. Bu gelenek kuşaktan kuşağa aktarılarak gelirken, içinde bulunduğu
dönemin sosyo‐kültürel şartları ve anlatıcıyla dinleyicinin kişiliğinden de etkilenerek, yeniden
şekillenmekte ve toplum yaşamı içerisinde çeşitli işlevler yüklenmektedir. 4 Folklorun birçok işlevinden
biri de, toplumsal değerlerin ve tarihi belleğin sonraki kuşaklara aktarılmasıdır. Halk edebiyatında
anlatmalık türler 5 bu işlevi oldukça güçlü bir şekilde üstlenmişlerdir. Bir iletişim şekli olarak folklorun
gerçekleştirilip icra edilmesine, performans denilmektedir. Performansın icracısı, dinleyici veya
izleyiciyle birlikte icranın gerçekleştiği çevre ve bağlam bir bütün olarak sanatsal bir olgudur. Folklor,
anlatan‐dinleyen arasında geleneksel anlatı yoluyla kurulan canlı bir icra, bir iletişim biçimi, kısacası
bir sosyal olgu olarak kabul edilmektir. 6
Odak aldığımız tür olan masal bağlamında bir “anlatıcı” vardır. Bu anlatıcı, aile büyüklerinden
masal dinlemiş, masal bağlamı içerisinde yetişmiş, sonrasında kendi çocukları, yeğenleri ve komşu
çocuklarına, duyduğu masalların, tamamını, bir kısmını ya da yeni ürettiklerini anlatan, masallara
inanan, masalları ve çocukları seven ve masal anlatma yeteneği olan kişilerdir. Masal bağlamındaki bir
diğer önemli öğe de ‘dinleyici’dir. Dinleyici; anlatıcı ile bir yakınlığı, tanışıklığı, aile bağı olan, genellikle
de anlatıcının çocukları, torunları, yeğenleri, komşu çocuklarıdır. Masal bağlamındaki bir diğer öğe de
masalın anlatıldığı “yer ve zamandır”. Yer olarak, genellikle kış aylarında oturma odası, yatak odası
veya mutfak; yaz aylarında ise kapı önü, yatak odası, oturma odası seçilir. Bu mekânların hepsi
kadının hayatının büyük bir bölümünü geçirdiği mekânlar, kadınlara özgü alanlardır. 7 Dolayısıyla da bu
anlatı türü ağırlıklı olarak kadınlarca anlatılmaktadır. Bu bağlamlarda masal yanında hikâye, anı/aile
hikayeleri, fıkra, efsane, (Hızır As., evliyalar vb.), memorat (goncoloz, alkarısı, cin vb.) gibi türler de
anlatılmaktadır. Bu bağlamlarda özellikle kadınlar, aile geçmişine, çocukların doğumu ve
küçüklüklerine dair hikâyeleri tekrar tekrar anlatmaktan keyif alırlar.
Anlatıcının toplumdaki yeri
Anlatıcı kadın geçmişten gelen değerleri ve gizemli dünyaları bilen, değişik konularda bilgisi,
birikimi olan, insanların akıl danıştığı, beğeni toplayan anlatımıyla bir yetenek sergileyen, vakit
geçirten, güldüren, eğlendiren, oyunlar oynayan, bir şeyler öğreten, bir kişi olarak görülür. 8 Anlatırken
sarılıp öpen, saç okşayan, kucağına alan bu anlatıcılara, çocuklar büyük bir sevgi bağıyla bağlanmakta,
saygı ve hayranlık duymaktadır. Onlara hürmet etmekte, sözlerini dinlenmekte, verdiği öğütleri
tutmaktadırlar. 9 Aynı şekilde yetişkinler de anlatıcıya sevgi, saygı, hürmet göstermekte, 10 sözlerine,
anlattıklarına değer vermekte, 11 çocuklarıyla ilgilendikleri için de minnet duymaktadırlar. Dolayısıyla
anlatım olayı anlatıcı kadına toplumun gözünde saygınlık uyandıran bir statü kazandırmaktadır.
Anlatıcının kişiliği ve kendi hayat hikâyesi
Mark Azadovski’ye 12 göre, anlatıcının kişisel karakteri, dünya görüşü, masallarındaki moral dokuya
yansımaktadır. Anlatıcının kişiliği ve kendi yaşam öyküsü, masal, anı/hikâye, memorat vb. türlerinin
yeniden şekillenişinde veya yaratılmasında önemli bir unsur olarak görülür. Ayrıntılara önem veren,
ayrıntıları hafızasında iyi bir şekilde yıllarca muhafaza eden Kıbrıslı Türk kadın anlatıcılar da, geçmiş
yaşanmışlıklar ve tecrübelerle günlük yaşamı harmanlayarak ve kişiselleştirerek anlatmaktadırlar.
Bu çalışmada, Linda Degh’in Kanada’daki Macar Göçmenlerinin hikâye anlatım bağlamları ve
anlatıcıların hayat hikâyeleri üzerine yaptığı çalışması 13 dikkate alınarak, anlatıcıların hayat hikâyeleri
ve anlatıları dinledikleri bağlamlar kaydedildi. Görüşülen anlatıcı kadınlar, 14 daha önce
masalı/hikâyeyi/efsaneyi ne zaman, hangi ortamlarda, kimlerden dinlediklerini; neler hissettiklerini
anlattılar; ara ara da anılarından bahsettiler. Aynı kişiyle ikinci bir görüşme yapılıp aynı halk edebiyatı
ürününü bir kez daha anlatması istendiğinde de, anlatıcının metni yeniden kompoze ederken, bazı
eklemeler ve çıkarmalarda bulunduğu gözlemlendi. Örneğin; anlatıcı ilk anlatısındaki kahramanını