sempozyum_bildiri_kitabi

TÜRKİYE CUMHURİYETİ’NİN İLK TANINMIŞ DANSÖZÜ EMİNE
ADALET PEE
“Düne dönülmez, yarın bilinmez” 1
Birsen TALAY KEŞOĞLU*
Bu sempozyumun teması kadın anlatılarıdır. Aslında bir anlamda kadın deneyimlerini, tarihin içine,
merkezine oturtma çabasıdır. Kadın biyografi ve oto biyografileri, kadın anlatıları içinde önemli bir
yere sahiptir. Kadınlar geçmişlerini bu anlatılarda nasıl yansıtırlar? Bu anlatıların geleceği betimlemesi
mümkün olmayacağına göre, kadınlar bize geçmişi anlatacaktır. Kadınların deneyim anlatıları,
biyografi ve otobiyografileri ise, bizi “kadınlık bilgisi”ne ulaştıran en önemli araçlardan biridir.
P.Bourdieu ise kadınların katılımının daha görünür olduğu başka bir iktidar kaynağına işaret eder.
Bourdieu ekonomik ve siyasi iktidarın ötesine gider ve "sembolik iktidar" kavramını geliştirir. Bu
iktidar, dilin, dinin, eğitimin, sanatın ve ideolojinin içinde konumlanır. Bourdieu ve Foucault bir
anlamda toplumsal iktidarın sorunsallaştırılması ve yeniden tanımlanması yoluyla, kadınlar da dahil
bütün baskı altındakilerin deneyimlerinin katılabileceği bir alan açar . 2 Böylesi bir sorunsallaştırmayı
ve kadın deneyimlerinin ekleneceği alanı yaratacak olan çalışmalar için, tarihyazımının da yeniden
düşünülmesi gerekliliği kuşkusuz kaçınılmazdır.
Tarih zaten geçmişin bilgisi demektir yani artık yeniden gözlemlenemeyecek olaylara karşılık gelir
ancak geçmiş, ardında iz bırakır. Tarihçiler de bu izleri takip eder ve bilgiye ulaşmaya çalışır. “Tarih,
geçmişi ve gelişimi bir arada ele alarak inceler. Peki, geçmiş nasıl anlaşılır ve anlatılır? Tarihçiler bazı
araçlar kullanır; bunlardan biri hafızadır diğeri de belgelerdir. Tarihi anlamak için bunlar yeterli midir?
Hafıza yanılabilir, belgeler ise yorumlardan bağımsız bir şekilde olayları aktarmayabilir. Öyleyse,
tarihçi , tarih ile anlatı arasındaki dolaylı bağı kurabilmelidir ki, tarih anlaşılabilir olsun.” 3 Batılı
feminist teori bize göstermiştir ki, kişisel olan politiktir ve buradan yola çıkarak otobiyografik
anlatıların kadını güçlendirdiğini ve erkek egemen kimlik ideolojilerini sorgulamamızı sağladığını
söyleyebiliriz. Özellikle kadın biyografi ve otobiyografileri, tarihin yeniden kurgulanmasına yol
vererek, eksik olan ya da eksik bırakılan parçaların da tamamlanmasını sağlamaktadır.
“Kara kahküllü kız”, “Türk Mata Hari”, “Şark Güzeli”
Emine Adalet Hanım bunlardan biri mi, hepsi mi , hiç biri mi?
Bu çalışmada, 1912 4 yılında Osmanlı İmparatorluğu’nun son yıllarında dünyaya gelen ve
imparatorluğun yıkılmasının ardından kurulan modern Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk tanınmış
dansözlerinden olan Emine Adalet Pee’nin hayatının izlerini süreceğiz. Emine Adalet, Türkiye’de ilk ve
öncü kadınlar kategorisinde yer almaktadır ancak hayatına ilişkin çok az bilgi vardır.. Elimde kim
tarafından hazırlandığı belli olmayan, sahaflardan aldığım bazı belge ve bilgilere de dayanarak bu
makaleyi geliştirmeye çalışacağım. Onunla ilgili bilgileri ağırlıkla gazetelerden öğrendiğimi de
belirtmek isterim. Gazetelerde yapılmış röportajlar, haberler, TV programları ve anı kitaplarında ona
ait bazı hikayelerden parça parça toplanan bir hayat. Göbek dansı yapan kadınlara ait bazı kitaplar ,
Emine Adalet Hanım’ın da hayatını bir erkek bakışıyla ele almaktadır. Onu sadece “şuh, çekici ve dişi”
olarak anlatırlar. Mesela dansından hiç bahsedilmez ama giydiği kıyafetler, gözlerinin ve vücudunun
güzelliği daha ayrıntılı olarak anlatılır. Tüm erkekler ona hayrandı gibi “yüceltmenin” dışında pek de
bir şey yoktur. Bu meslek grubunda çalışan kadınların yaşamları genellikle ya öldürülme, sakat
bırakılma ya da sefaletle sonuçlanmaktadır. Elimizdeki sınırlı bilgilerle de olsa, Emine Adalet Pee’nin
hayatına kadın bakış açısıyla bakılabilir ve şüphesiz başka sonuçlar çıkarılabilir. Onun anlatılarından
*
Nisantası University, Department of History