sempozyum_bildiri_kitabi

İKİ TÜRK KADINININ YAŞAM ANLATILARINDA SOSYAL ADALET
ARAYIŞLARI
Aylin AKPINAR *
Türkiye’nin sosyal değişimini kadınlar içine doğdukları ve içinde yaşayarak sosyalleştikleri bölgesel
ve ailesel farklılıklar bazında deneyimlemektedir. Örneğin, Ankara’da, başkentte doğmak ve kentsoylu
bir ailede büyümek veya Urfa’da doğmak ve aşiret kültürünün baskın olduğu coğrafi bölgede yer alan
bir ailede sosyalleşmek kadın olma halleri açısından önemli bazı farklılıklar ortaya çıkarabilmektedir.
Toplumsal cinsiyet açısından kadın genel bir kategori olarak kabul edilse de tekil olarak kadın olmak
durumunun biyo‐sosyo‐kültürel bağlamlar içinde kurgulanırken nasıl farklılaşabildiğine feminist
kuramcılar dikkatimizi çekmiştir. Örneğin, Harding 1 “odak noktası” (standpoint) kuramında,
kadınların deneyimlerini, feminist analizin başlangıç noktası olarak ele almamız gerektiğine işaret
eder. Bu kuram genel anlamda, kadınların erkeklerden ve bazı kadınların da başka bazı kadınlardan
farklı odak noktalarına sahip olabildiklerine vurgu yapmaktadır. Daha radikal bir okuyuşla ise bizi, her
birimizin kültürel sembolleri ve söylemleri farklı deneyimleyebileceği ve anlayabileceği ön kabulüne
kadar götürebilir. Öte yandan, toplumsal yaşamda temel soru her birimizin bir diğeriyle ne kadar
ortaklık paylaşabildiğidir, aynı zamanda. Toplumsal cinsiyet ilişkilerinin bireysel olarak
deneyimlenmesi farklı düzeylerde iktidarla ve sosyo‐politik ilişkilerle bağlantılıdır. Başka deyişle, kadın
olmak öznelliğinin inşası kadınların sosyo‐politik ilişkilerde ne kadar güçlü olduklarını hayal
edebilmeleriyle de ilişkilidir. Odak noktası kuramı, erkek ve kadının yapısal eşitsizliklerden
kaynaklanan farklı pozisyonlarının bir perspektifin de ötesinde kavranması gerektiğine, çünkü yapısal
eşitsizliklerin kurumsallaşmış ve kolektif olduğuna işaret eder. Bourdieu 2 bir adım daha öteye giderek,
herhangi bir toplumdaki yapısal eşitsizliklerin ‘habitus’ olarak adlandırdığı yapılandırıcı ilkelere ve
ortak pratiklerin yanı sıra ortak temsilleri de oluşturan ortak algılama ve kavrama şemalarına yol
açtığını savunmaktadır. Habitus kavramında tarihsellik gizlidir; çünkü sosyal aktörlerin yeni
deneyimleri, onların eski deneyimleri tarafından belirlenir. Bourdieu’ye 3 göre özne hiçbir zaman
varoluşunun maddi şartlarından bağımsız düşünülemez; maddi dünya ise onu inşa eden temsillerden
bağımsız değildir.
Türkiye’de Cumhuriyet’in ilanından sonra, on ve yirmi yıl arayla Ankara ve Urfa gibi iki farklı
kentte doğan iki kadından yaşam öykülerini, din olgusunun öznelliklerindeki izdüşümlerini içerecek
şekilde, anlatmaları istenmiştir. 1933 Ankara merkez ve 1944 Urfa merkez doğumlu iki kadının
Türkiye’de 2000’lerde kadın olma hallerini kurgularken öne çıkardıkları konu, farklı habituslara sahip
olsalar bile, toplumumuzda kadınların ezilmişliğidir. İki kadının da, bu ezilmişliğe karşı çıkma noktası
olarak, İslam ahlâkı bağlamında anladıkları kul hakkının yenmesi kavramına başvurmaları dikkat
çekicidir. Aralarındaki fark ise, Ankaralı ve kentsoylu olan kadının birey olma bilincini çocukluğundan
itibaren özümsemeye başlamış olması; buna karşılık, üzerine kuma getirilen Urfalı kadının kendi
öznelliğini ve yaşamını hane ilişkilerinde kurucu rol oynayan erkeklerin belirleyiciliğinden
kurtaramayışıdır.
Ankaralı kentsoylu kadın, toplumda kadınların ezilmişliği karşısında sadece kul hakkının
yenmesine itiraz etmekle yetinmez; aynı zamanda kendisini, kadınlara medeni haklarını öğretmeye
çalışan bir dernek örgütlenmesinin içinde bulur. Ankara’da kocasından ayrıldıktan sonra, daha
önceleri yazları geldikleri Pendik’e göç eder ve Pendik’in eski Pendik olarak kalmadığını görür.
Kentsoylu Ankaralı kadının yaşam anlatısı kurgusunda, yapmış olduğu iki evlilik, boşanmaları, eski
kocaları ve çocukları arka plandadır. Kimliğini, ulusun inşası sürecinde, kendi deyişiyle, “ilgiye ve
sevgiye muhtaç” olan Anadolulu kadınlara hizmet etmeye adamış idealist bir kadın olarak inşa eder.
Cumhuriyet aydını olan babasından aldığı aile terbiyesinde, babasının onu ve kardeşlerini, yine kendi
*
Marmara University, Department of Sociology.