sempozyum_bildiri_kitabi

Niteliksel yöntem içinde benimsenen bütüncül yaklaşım, olguların parçalara ayrılarak analiz
edilmesini kabul etmez. Her olgu ya da süreç parçalarının toplamından daha fazladır, dolayısıyla
ancak bütünlüğü içinde gözlemlenip anlaşılması kabul edilebilir. Oysa ki, bir anlatının analiz için
kodlanması bile ‘metnin anlamlı parçalara bölünmesi’ olarak tanımlanmaktadır. 4 Öncelikle, anlatıları
analiz etmenin aslında mekanik bir iş olduğunu hatırlamak gerekir. Konuşulanları veri kategorilerine
dönüştürmek, konuşmanın geçtiği anın atmosferinden ve duygu yükünden koparılmış, parçalı
metinler oluşturmak anlamına gelir. Anlatılar parçalara bölünerek belirli temalar altında
toplandığında, bir görüşmenin bütünlüğü zedelenebilir. Özellikle bilgisayar yardımıyla yapılan
analizlerde bu tehlike artmaktadır. Bilgisayar programıyla analizi daha süratli ve sistematik hale
getirmek çabası, metinlerin bütünlüğünü gözden kaçırma sonucu verilebilir. Anlatının oluştuğu
süreçte tutulan gözlem notları bu parçalanmayı ancak bir ölçüde engelleyebilir. Pratikte kaçınılmaz
olarak giriştiğimiz kodlama ve analiz işlemini tamamladıktan sonra metnin bütünlüğüne karşı yeniden
sınamamız ve vardığımız sonucun bu bütünlüğe uygun düşüp düşmediğini görmemiz gerekir. Ancak,
tek metin üzerinde kolaylıkla yapılabilecek bu işlem, bir araştırma içinde elde edilmiş çok sayıda
metin için aynı kolaylıkla yapılamamaktadır. Çoğu zaman, analizi yapan araştırmacının metinlerin
genel bütünlüğüne hakim olduğu ve analizini bu bütünlüğe karşı gelecek şekilde oluşturduğu
varsayılır. Çok sayıda metinden anlamlı ve alana sadık bir analiz çıkartmaya çalışan her araştırmacı,
birçok bilginin bu varsayıma rağmen elden gitmiş ya da asıl niteliğinden sapmış olabileceğini sezer.
Anlatıyı sunan kişi herbir soruyu geçmişten bugüne bir izlek içinde ve bağlamla ilişkilendirerek
yanıtlamıştır. Dolayısıyla hem bağlamı kaçırmamak hem de tarihsellik ilkesine bağlı kalmak için
anlatının herbir parçasının bütünle ilişkilendirilerek incelenmesi idealdir. Anlatıları derleyen
araştırmacının önemli bir hedefi, görüşülen kişinin deneyimlerini anlatırken, olgularla yer, zaman ve
bağlam arasında nasıl bağlar kurduğunu ve anlatılan olguları nasıl yeniden kurguladığını
aydınlatmaktır. Bağlamın özelliklerinin sunuma yansıtılabilmesi ve anlatılanların bir zemine
oturtulması, analizin güvenilirliği ve anlatının bir gerçekliğe bürünmesi için zorunlu koşullardır. Tekil
vaka analizleri dışındaki araştırmaların analiz ve raporlama aşamalarında yaş, cinsiyet, deneyim,
toplumsal sınıf, kültürel birikim gibi özellikleri açısından farklı katılımcıların farklı bağlamlarının
hakkını vermek, düşünüldüğünden çok daha güçtür. Metinlerin kodlanarak parçalanması,
tarihsellikleri ya da bağlamları açısından benzer konumda olmayan araştırma katılımcılarının
anlatılarının aynı kefeye yerleştirilmesi sonucunu verebilir.
Niteliksel araştırmalarda elde edilen bulgular araştırmacı ve katılımcı arasında kurulan ilişki
çerçevesinde oluşur ve bu nedenle özneler/öznelliklerarası bir nitelik taşırlar (bu husus zaman zaman
niteliksel yöntemin eleştirilmesi için de bir dayanak oluşturmuştur). Araştırmacının, anlatıların tekil
bir gerçekliği yansıttığı sanısına kapılması, özellikle de söz konusu gerçekliği kendi varsayım ve
öngörülerini destekleyecek şekilde kullanmak istemesi, niteliksel yöntemin önemli bir kabulü olan
çoklu gerçeklikler ilkesine ters düşer. Öte yandan, raporlamada araştırma bulgularının
özneler/öznelliklerarası niteliğine yeterli biçimde vurgu yapacak bir dil tutturmak çok güçtür.
Katılımcının dil ve anlatım özellikleri, anlatısını oluştururken nelere öncelik ve ağırlık verdiği de
analiz sürecinde kaybedilebilecek unsurlardır. Çok sayıda katılımcısı olan araştırmalarda kişilerin
birçok özgünlüğü metne yeterince yansımayabilmektedir. Bu da katılımcının bakış açısına sadık kalma
ilkesiyle çelişmektedir. Yansıtılan, birçok bakış açısının bir ortalamasıdır ve araştırmacının ustalığı,
sabrı ve zamanı bu ortalamanın niteliğini belirleyecektir. Özenli bir analizin, niteliksel yöntemin
kurallarına uygun bir biçimde katılımcılarla paylaşılması durumunda pekçok katılımcının kendisini
metinle özdeşleştirememesi ve hayal kırıklığına uğraması hafife alınamayacak bir olasılıktır. Bilindiği
gibi öznelliklerarası/öznelerarası ve iletişimsel bir süreç olarak tanımlanan niteliksel araştırmaların
niteliğini yükseltmeye yönelik önemli bir öneri de, analiz sonuçlarının katılımcılarla paylaşıldıktan ve
onların onayı alındıktan sonra yayınlanmasıdır. Bu işlem ‘veri toplama’ halinden ‘veri oluşturma’
haline gerçekten geçmeyi sağlayacaktır. Ancak, katılımcıların çok sayıda oldukları ve dağınık bir
alanda yer aldıkları koşullarda bunu yapmak pratik olarak çok güçtür. Daha da önemlisi, toplu analiz
veriler içindeki genel örüntüleri ve bunların farklı ağırlıklarını gerçekten metinlere sadık kalarak