sempozyum_bildiri_kitabi

LEYLA ERBİL’ İN YAŞAMI VE ROMANLARI ÜZERİNDEN BİR İNCELEME:
TÜRKİYE’ DE KADIN OLMAK
Giriş
Merve GÜVEN *
Bir yazın kadını olarak Leyla Erbil, Türk edebiyatında 1950 kuşağının en özgün temsilcilerinden
biridir. Erbil’in, varoluşçu olarak nitelendirebileceğimiz romanları; feminist yaklaşımın özellikle
Marksist, psikanalist türlerinden etkilenmiştir. Feminist edebiyat eleştirisi; erkek egemen edebiyat
dünyası tarafından, kadın bedeninin tüketim nesnesi olarak konumlandırmasına bir tepki olarak
ortaya çıkmış ve 1960’lardan bu yana farklı argümanlarla gelişerek kadın yazarların ayrı bir gelenek
olarak edebiyat tarihinde var olması gerektiğini öne sürmüştür.
Bu bağlamda feminist bir yazar olarak değerlendirebileceğimiz Leyla Erbil, geleneğe karşı çıkan
bireyi öne çıkaran, tabularla ve baskılarla savaşan edebi bir kimliktir. Tezer Özlü, Leyla Erbil’e yazdığı
mektuplardan birinde onu “Türkiye’de kadını ilk yazan kadın” (Erbil,1995:34) olarak nitelendirmiştir.
Buradaki “ilk kadın yazar” vurgusu elbette Erbil’in kadın konusunu ele alma biçiminden ileri
gelmektedir.
Bununla birlikte Erbil, yaşamının büyük bir bölümünü Türkiye’de; İstanbul’da geçirmiştir. Erbil’in
ve çevresindeki kadınların karşılaştığı haksızlıklar ve güçlükler, onun edebiyatına ve dünya görüşüne
yansımıştır. Leyla Erbil’in sanatsal alanda yaşadığı problemler evrensel olabilirken; toplumsal alanda
karşılaştığı sorunların bir çoğu Türkiye’nin sosyal yapısından kaynaklanıyor. Ancak Leyla Erbil’in
yaşam öyküsüne baktığımızda onun Türkiye’de özellikle İstanbul’da yaşamaya yönelik bir seçimi
olduğunu görüyoruz. İlk bakışta ironik gelen Erbil’in bu seçimi, toplumsal yapının sanatsal yaratıma
etkisi bağlamında incelendiğinde oldukça anlamlı bir hal alıyor. Erbil, dünya görüşüne uygun olmayan
toplumsal yapıya karşı durup bir yandan onu geliştirmeye çalışıyor diğer yandan edebiyatını bu
sorunlar çerçevesinde şekillendiriyor.
Çalışmamı sınırlandırmak için Erbil’in Cüce adlı romanını ve Üç Başlı Ejderha adlı Novella
çalışmasını, öykü, deneme …vb. gibi farklı türlerde ele alınmış çok sayıda eserini çalışmaya dahil
etmemek üzere bir seçimim oldu. Bu çalışma kapsamında Tuhaf Bir Kadın, Karanlığın Günü ve Mektup
Aşkları romanlarındaki kadın karakterleri feminist edebiyat eleştirisi bağlamında değerlendirdim. Bu
romanlarda ataerkil‐ kapitalist ilişkilerin şekillendirdiği kadın tipleri karşımıza çıkıyor. Bu tipler aynı
zamanda Erbil’in, Türk toplumunda gözlemlediği kadın sorununa yönelik bir eleştiri olma niteliğini
taşıyor.
Leyla Erbil’in Yaşam Öyküsü
Leyla Erbil 12 Ocak 1931’de İstanbul; Fatih’te dünyaya geldi. İlkokulu Beşiktaş Esma Sultan
Okulu’nda; Ortaokulu da Beşiktaş İkinci Kız Ortaokulu okudu. Liseye Beyoğlu Kız Lisesi’nde başlayan
Erbil, lise eğitimini Kadıköy Lisesi’nde tamamladı. Erbil’in edebiyatla ilişkisi lise yıllarına dayanıyor.
Henüz üniversiteye başlamadan, Edebiyat Fakültesi’nin Coğrafya Bölümü’nde okuyan, kendisinden
dört yaş büyük ablası Mürvet Bilgin’in arkadaş grubundaki Metin Eloğlu, Selahattin Hilav, Nevzat
Özmeriç gibi aydınlarla tanışma şansı bulur. Erbil Üniversiteye (İstanbul Üniversitesi Edebiyat
Fakültesi, İngiliz Filolojisi bölümüne) başladıktan bir yıl sonra (1951) ilk evliliğini yapar ve öğrenimine
ara verip Ankara’ya yerleşir.
Kısa bir süre sonra eşinden ayrılır. Bu ayrılık Erbil’in yaşamında yeni bir dönemin başlangıcı
olmuştur. Erbil başta edebiyat olmak üzere birçok alanda yaratıcı etkinlik göstermeye başlar.
Felsefe’ye ilgi duyar. Güzel sanatlar Akademisi’nde Zeki Kocamemi atölyesinde misafir öğrenci olarak
derslere katılır. 1954 yılında Mehmet Erbil ile ikinci evliliğini yapar ve tekrar Ankara’ya yerleşir. Bu
dönemde hayranı olduğu Sait Faik Abasıyanık ile tanışır. ilk öykü denemesi olan, “Uğraşsız”, 1956’da
*
Dokuz Eylül University - İzmir, Turkey