sempozyum_bildiri_kitabi

MÜZELERİ BİR FIRSAT OLARAK DEĞERLENDİRMEK: ÖTEKİNİ TEMSİL
ETMEK VE GÖRÜNMEZİ SERGİLEMEK
Derya ACUNER *
Kadın hayatlarının müzelerdeki temsili üzerine düşünmeye başladığımızda, karşımıza öncelikle, iki
boyutlu bir yokluk çıkıyor. Söz konusu yokluğun ilk boyutu, müzelerde kadınların sayısal anlamdaki
azlığı. Örneğin, 1985’te kurulan feminist grup Guerrilla Girls, 1989’da Metropolitan Museum of Art’ın
modern sanat bölümlerinde işleri sergilenen kadın sanatçıların oranının %5’i geçmediğini ama
çıplaklığın %85 oranında kadınlar üzerinden temsil edildiğini belgeler. 1 Kadın tarihlerinin müzelerdeki
yokluğunun diğer boyutu ise niteliksel; başka bir deyişle anlatılan hikayelerin içerikleriyle ilgili. Örnek
vermek gerekirse etnografya müzelerinde karşılaştığımız kadınlar çoğunlukla eş ve anneyken;
cinsiyetçi işbölümünü reddeden ve genel ahlak kurallarının dışında hayatlar süren kadınların
hikayelerine bu koridorlarda denk gelmek neredeyse imkansız. Üstelik görünmezlik her zaman bu
kadar tahmin edilebilir de olmayabilir. Mesela Eylül 2011–Ocak 2012 arasında İstanbul Modern’de
düzenlenen ve “Türkiye’nin toplumsal ve kültürel dönüşümünü kadın sanatçıların üretimleri
üzerinden dile getirmeyi amaçlayan” Hayal ve Hakikat – Türkiye’den Modern ve Çağdaş Kadın
Sanatçılar sergisinin, merkeze kadını alması ve alternatif bir bakış açısını mümkün kılması sebebiyle
öneminin aşikar olmasına rağmen şu tespite de kulak verilmeli: 2
İstanbul Modern’deki sergi de son yıllarda öne çıkan yaygın eğilimi tekrarlayarak
70’lerin ve 80’lerin çağdaş sanat üretimini görünmezleştirmiş. Füsun Onur, Nur Koçak,
Canan Beykal gibi 70’li ve 80’li yılların önemli kadın sanatçıları –sergiye dahil olmalarına
rağmen‐, bu yıllardaki işleri ile değil, 1990’lı ve 2000’li yıllardaki işleri ile sergide yer almış.
Bu seçim kriteri de, Batı’da 70’li ve 80’li yıllarda feminist ve kadın sanatının ortaya çıktığı
bir dönemde bizde de bu konuda çok çarpıcı çalışmaların yapıldığı noktasını adeta
görünmezleştirmiş ve 70‐80 dönemini konvansiyonel tuval resmi dışında tarih yazımından
silmiş... Sergide kadınların sayısal çoklukları görülürken, niteliksel farklılıkları, önemleri
görünmezleştirilerek, belli tarihsel dönemler açısından öncü olma konumları
vurgulanamamış. 3
Peki amaçları, tarihi gün ışığına çıkarmak ve gelecek kuşaklara aktarmak olan müzeler nasıl olur da
birtakım hikayeleri görünmez kılar? Bu sorunun cevabı, aslında, müze ve toplumsal belleğin yakın
ilişkisinde saklı. Toplumsal hafıza, yapısı gereği maddi ve sembolik desteklere dayanır ki, müzeler de
hikayeleri objelerle kanıtlama imkanına sahiptir. 4 Bununla beraber, müzeler, hangi objelerin
biriktirilip gelecek nesillere aktarılacağına ve bunların nasıl yorumlanıp sunulacağına da karar verme
yetkisi olan kurumlardır. Bu sebeple, ‐bugün anladığımız anlamıyla‐ müzenin ortaya çıkışının ulusdevletin
doğuşuyla aynı döneme denk gelmesi tesadüf değildir: Kabiliyetleri dolayısıyla, müzeler,
resmi söylemi sağlamlaştırmak üzere kurumsallaşmıştır ve süreç, ironik şekilde, hem hatırlamayı hem
unutmayı, hem kapsamayı hem dışarıda bırakmayı içermektedir. 5 Örneğin bir insan hakları aktivisti,
İsrail’deki müzelerde Filistinli kimliğinin nasıl temsil edildiğini anlamak üzere birçok müze ve ören
yerini ziyaret ediyor; ulaştığı sonuç, buralarda Filistinlilerin neredeyse tamamen görünmezleştirildiği
oluyor. 6
Konu müzelerde kadınların temsiline gelince, görünmezleştirme –veya gözden kaçırma‐ daha
“kendiliğinden” bir hal alıyor. Bu durumu anlamak için, National Museum of American History’nin
siyasi tarih bölümü küratörü Barbara Clark Smith’in aktardığı bir anısına bakabiliriz: 7 Üç kişisel hikaye
üzerinden 18. yüzyıl Amerikası’nı anlatmayı hedefleyen bir sergiyle ilgili çalışmaya başladığında, örnek
*
İstanbul Bilgi University - İstanbul, Turkey