sempozyum_bildiri_kitabi

İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI SONUNDA SABİHA SERTEL’İN FAŞİZM VE DIŞ
POLİTİKA HAKKINDAKİ GÖRÜŞLERİ
Filiz KOCABOĞA*
Sabiha Sertel yanlızca Türkiye sosyalist hareketi tarihi için değil aynı zamanda Cumhuriyet tarihi
için de önemli bir kadın figürdür. Sertel’in önemi; yeni kurulan Cumhuriyet’in şekillenmesinde etkili
olmuş nitelikli bir aydın olmasından gelir. Sertel bir taraftan fikirleriyle devletin karar mercilerini
etkileyip yol göstermiş diğer taraftan da yaptığı muhalefet nedeniyle aynı merciler tarafından linç
girişimine uğramış ve ülkesini terk etmek zorunda bırakılmıştır. Bu çalışmada faşizmin yenilgiye
uğratıldığı ve yeni bir dünya düzenin şekillenmeye başladığı sıralarda Sabiha Sertel’in faşizm ve dış
politika hakkındaki görüşlerine değineceğim. Çalışmamı 1945 yılının Ocak ve Ağustos aylarında
Sertel’in Tan Gazetesi‐Görüşler köşesindeki yazılarıyla sınırlandırdım. Bu dönem aralığını seçmemim
sebebi; II. Dünya Savaşı’nın seyrinin Kızıl Ordu lehine değiştiği, faşizmin yenilgiye uğratıldığı ve yeni
dünyanın nasıl şekilleneceği sorusunun gündeme geldiği bir momenti temsil etmesinden
kaynaklanmıştır. Aynı zamanda Sertel’in bu dönemdeki muhalefeti Tan Baskını’nına doğru giden
yolun hemen öncesine denk gelmekte ve Tan Baskını’nı da anlayabilmek için bir arka plan
oluşturmaktadır.
Sabiha Sertel 1895 yılında Selanik’te dünyaya gelmiştir. Yolculuğuna Selanik gibi imparatorluğun
modernleşme sürecinin merkezi konumundaki bir kentte başlamış olması hayatının geri kalanını ve
fikirlerini derinden etkileyecektir. Her ne kadar modernleşme hareketleri başlamış olsa da dönüşüm
en son Patriyarkal aile rejimine ulaşacağı düşünülürse Sertel de erkek egemen bir ailenin kadın üyesi
olarak yaşamını 1913 yılına kadar bu yapı içerisinde Selanik’te geçirmiştir. Bu ataerkil yapı Sabiha
Sertel’in oluşmakta olan fikirlerini ilk çelişkisidir ve bu çelişkinin peşini hayatı boyunca bırakmayacak
ve modern Türkiye’nin oluşumunda kadın ve aile sorununa yazılarında önemle değinecektir. 1913
yılında ailesiyle birlikte İstanbul’a göçen Sertel 1915 yılında Zekeriya Sertel ile evlenir. 1919 yılında
Halide Edip’in sağladığı bir bursla Amerika’ya, Columbia Üniversitesi Sosyal Çalışmalar Okulu’na
eğitim almak için gider. 1923 yılında döndükten sonra eşi Zekeriya Sertel ile yayıncılık faaliyetlerine
başlarlar. Serteller Türkiye siyasi tarihi için olduğu kadar yayıncılık tarihi açısından da önem taşıyan
faaliyetlerde bulunmuşlardır. Gazetecik ve yayın tarihinden Sertelleri çektiğimiz zaman doldurulması
güç bir boşluk kalır. 1 Şubat 1924 yılında Sabiha Sertel’in eşiyle beraber çıkardığı Resimli Ay dergisi 7
yıl boyunca yayın hayatına devam etmiştir. Derginin çıktığı dönem yeni ilan edilen Cumhuriyet’in inşa
dönemidir ve derginin misyonu bu yeni yeşeren Cumhuriyet’in gelişimini etkilemektir. 1931 yılında
Resimli Ay dergisi kapanmış ve Zekeriya Sertel sürgüne gönderilmiştir. 1946 yılında Tan Gazetesi
faşizmin siyaset sahnesinde yükseldiği bir dönemde yayın hayatına girmiştir. Tan Gazetesi çıktığı
günden kapatıldığı güne kadar faşizme karşı mücadele veren aydınların adresi olmuştur.
1936 yılından sonra Sabiha Sertel Tan Gazetesi’nde Görüşler köşesinde yazılarını yazmaya devam
etmiştir. Bir Cumhuriyet aydını olarak birçok başlıkta yazılar kaleme alan Sertel’in bu dönem
yazılarının ağırlık noktasını savaş halindeki dünyanın siyasi gelişmeleri oluşturur. Bu çalışmanın
kapsamı olan 1945 yılının Ocak ve Ağustos ayları arasında Sertel’in 107 adet köşe yazısı
yayınlanmıştır. Bu yazılar konularına göre tasnif edildiğinde hukuk, ekonomi, toplumsal, dış politika ve
iç politika, eğitim&kültür alanları hakkındadır. 1 İncelediğim dönemde Sovyet orduları faşizme karşı
atağa geçmiş ve faşizmi yenilgiye uğratmanın arifesindedir. Bu süreçte artık tartışılan faşizm değil
faşizm sonrası yeni dünya düzenidir.
Sabiha Sertel savaş boyunca tutarlı ve cesur bir mücadele vererek ülkedeki faşizm karşıtı bayrağı
eline almış ve Sovyet orduları Berlin’e girip faşizmi yeniliye uğrattıktan sonra da mücadelesini bir
adım öteye taşıyarak yeni dünya düzeninin halkların çıkarına göre şekillenmesi için çaba göstermiştir.
Sertel’in bu dönem aralığında yazdığı dış politika yazılarında iki başlık ön plana çıkıyor: San Fransisko
*
Yeditepe University, Department of History.