sempozyum_bildiri_kitabi

Kocaları öldükten sonra, Sevguli ve Keje, aynı evde yalnız kalırlar. Beraber oturmaya, bu kez
kocaları olmadan devam ederler. Yıllar sonra Keje felç geçirir ve yatağa bağımlı hale gelir. Keje’yi
yıkayan, giydiren, yemek yediren yine Sevguli’dir. Sevguli Keje’ye eski günleri nasıl hatırlattığını şöyle
anlatmıştır:
Anlatıyorum, ona sen bana böyle böyle davrandın. Keje’nin gözleri doluyor ve
konuşamadığı için kafasına vurup üzülüyor. Bu olayları sana anlattığım gibi ona da
anlatıyorum, ağlıyor.... Her kış, biz ikimiz yalnızız. Ne gelen var ne giden. Sadece eski
anılarımızla başbaşayız. Yazları çocuklarımız, torunlarımız ve komşularımız geliyor. O
zaman güzel oluyor.... Keje’ye çok yazık.... Bu duruma düşecek kadın değildi... Keje’ye yine
bakan biri var, ben elden ayaktan düşersem bana kim bakacak?.... Artık çocukların ve
onların eşlerinin vicdanına kalmışım. 14
Sevguli’nin hikâyesi, belki 80 yaşını aşmış sıradan bir köylü kadınının hikâyesi olarak okunabilir.
Ancak bu hikâye, sadece Sevguli’nin değil, daha bir kuşak öncesine kadar Varto (esasen bu
gelenellemeyi Türkiye kırsalı için de yapabiliriz) ve çevresinde yaşayan birçok kadının hayatını
anlamak açısından önemlidir. Sevguli’nin hikâyesinde sadece kuma olmak değil, üzerine kuma
getirilen kadının, doğan ve büyüyen çocukların psikolojisi de gizlidir. Sevguli, ataerkil bilgi ve güç
sisteminin bir nesnesi olarak konumlandırılmıştır. Onun hayata hikâyesinde, toplum tarafından
belirlenmiş olan onur ve namus kodlarının özellikle kadın yaşantıları üzerinde ne denli baskı yaratan
bir etkiye sahip olduğu da görülmektedir.
Varto’da tek eşli evlilikler norm olarak görülmektedir. Ataerkil sistem içinde, evlilikler soyun
devamının aracı olarak algılandıklarından, bazı evliliklerde kocanın ilk eşinden hiç çocuğu, özellikle de
erkek çocuğu olmamışsa, ona “hasta” durumuna düştüğü gerekçesiyle kocanın bir daha evlenmesi
uygun görülebilir. Günümüzde daha az da olsa, birkaç kuşak öncesine kadar kocanın ilk eşinin, kuma
evliliğine razı olduğu görülmüştür. Razı olmayan kadın da çevredeki sözü geçen insanlar tarafından
razı edilirdi. Keje örneğinde de görüldüğü gibi, bu kadınların kendi kocalarına uygun eş aradıkları da
vakidir ve bu kadınlar buldukları eşin sağlıklı ve çocuk doğurucak yaşta olması gerektiğine
inandırılmışlardır.
Evlilik gerçekleştiğinde, her iki kadın da artık bir birlerine “hewî” yani kuma olmuşlardır. “Hewî”
terimi tanımlama terimidir, hitap terimi olmadığından Hewî’ler birbirlerine ya wayê yani bacı diye, ya
da adlarıyla hitap ederken, aslında bu kurumun içinde “tuhaf” bir “kız kardeşlik” durumundan söz
edilebilir. Sevguli’nin kocaları öldükten sonra bile Keje’ye bakması bu “kardeşlik” durumunun da bir
göstergesidir. Yine Sevguli’nin hikâyesinde de gördüğümüz gibi, ilk eş resmi nikahlı eş olarak
kalmaktadır ve doğan çocuklar ilk eşin üzerine kaydedilmektedir. İkinci eşten doğan çocuklar
genelikle ilk eş tarafından bakılır ve büyütülür. Büyüyen çocuklar kendi annelerinden daha çok
“dêmari”ye üvey anneye anne derler. Bu davranış baba tarafından desteklenir ve toplumdada “asil”
bir davranış olarak takdir görür.
İlk eşin kocasına ikinci bir eş aramasındaki en önemli nedenler; aile soyun devamı, arazinintoprağın
gelecek nesile aktarımı ve çocukları sosyal güvence olarak görmeleridir. Bu yüzden çocuklara
özellikle erkek çocuklara sosyal güvence gözüyle bakılır. Özellikle kırsal kesimde insanlar birşeyler
üretebildikleri sürece yaşamlarını sürdürebilirler. Yaşlılıkta ve hastalıkta tek güvenceleri çalışan
çocuklardır. Çocuğu olmayan kadın “hewî”sinden olan çocuklara, kendi çocuklarıymış gibi davranarak,
çocuklarla kendisi arasında bir sevgi bağı oluşturmaya çalışır. Aslında kendisini yaşlılık ve hastalık
dönemleri için bir nev’i güvenceye almış olur.
Burada bu ataerkil “doğrulamayı” tek doğruymuş gibi veren cinsiyet rejiminin kadınların ikincil
pozisyonlarını nasıl normalize ettiği önemlidir. Sevguli ise durumdan habersiz değildir. Neler
olduğunun yıllar sonra bile farkındadır; üzgündür, pişmandır. Ancak Sevguli talihsizliğini “ne