sempozyum_bildiri_kitabi

ÜÇ KUŞAK KADININ CİNSİYET ROLLERİ
Elif KADILAR YAŞ*
Giriş
“Kadın” ve “erkek” kavramları sadece biyolojik farklılıklara sahip iki cinsi ifade eden kavramlar
değil aynı zamanda toplumsal anlamlar ifade eden kavramlardır. Bu nedenle, toplumsal cinsiyet,
kadın ve erkeğin sosyal olarak belirlenmiş rol ve sorumluluklarını ifade eder. “Cinsiyet” kavramı
bireyin biyolojik cinsiyetine bağlı olarak belirlenen bir kategoridir. Ancak “toplumsal cinsiyet”
kavramı, kadınlara ve erkeklere toplumun yüklediği anlamları, rolleri ve beklentileri ifade eder.
Cinsiyet, biyolojik, fizyolojik özelliklerle tanımlanırken, toplumsal cinsiyet “kadınlık” ve “erkeklik”
tanımlarını toplumun belirlediği anlamlara göre inşa edilmesidir. Bu nedenle toplumsal cinsiyet
kavramı aslında biyolojik kökenleri olmayan bazı anlam yüklemelerini de içermektedir.
Toplumsal cinsiyet argümanına her kuram farklı bir bakış açısıyla yaklaşmaktadır. Bu kuramları
şöyle sınıflandırmak mümkündür: (a) Biyolojik kuramlar, (b) psikolojik kuramlar ve (c) sosyolojik
kuramlar. Biyolojik kurama göre rolleri farklılaştıran kadın ve erkeğin biyolojik farklılıklarıdır.
Kadınların doğum yapabilmelerine erkeklerin yapamamalarına karşılık kadınların daha çok ev içi
işlerle, erkeklerin dış çevreyle ilişki içinde olması cinsiyet rollerinin oluşmasındaki temel etkendir
(Güldü ve Ersoy, 2009). Biyolojik kuramların diğer bir görüşüne göre de kadın ve erkeğin farklı
hormonal yapılara sahip olması cinsiyet rolleri farklılıklarına yol açmaktadır (Dökmen, 2010:49).
Psikolojik kuramların başında gelen psikanalitik kurama göre kadın ve erkek rolleri arasındaki
farklılıklar 3‐5 arası fallik dönemde şekillenir. Freud’a göre cinsiyet kimliklerinin oluşmasındaki temel
faktör penise sahip olunup olunmamasıyla ilgili bir durumdur. Freud’a göre kız çocuklar biyolojik
olarak penise sahip olmadıklarını düşündüğünden bu onlarda edilgenlik ve eksiklik yaratır. (Freud,
2009; Millett, 1987; Sagan, 2001:152; Chodorow, 1997). Sosyal öğrenme kuramcılarına göre de
toplumsal cinsiyet rolleri çevrelerinden gördükleri kişilerden öğrenilerek davranışlara yansır. Kuram
Bandura tarafından temellendirilir. Mischel ise kurama göre toplumsal cinsiyet rollerinin nasıl
şekillendiğini açıklamıştır. Mischel’e göre gözlemleyerek öğrenme cinsiyet rollerinin oluşmasındaki ilk
adımdır. Çocuklar öncelikle cinsiyetler arasında ayrım yapmayı öğrenirler. Sonra bu öğrenme
deneyimlerinden yeni bir duruma genelleme yaparlar. Son olarak da bu modeli kendilerinde
uygularlar (Mischel, 1966:57). Bilişsel gelişim kuramına göre ise çocuk toplumsal öğrenme
kuramındaki gibi edilgen bir role sahip değildir. Sosyal öğrenme kuramında çocuk koşullanma ve
model alma eylemlerinden sonra cinsel kimliğini kazanırken, bilişsel gelişim kuramında önce cinsel
kimlik kazanılır sonra ona uygun olarak davranışlarda bulunulur. Toplumsal cinsiyet şeması kuramı
hem bilişsel‐gelişimsel kuramın hem de sosyal öğrenme kuramının özelliklerini içerir. Bilişsel gelişim
kuramı gibi bu kuram da cinsel kimliğin benimsenmesinin bilişsel yapıyla paralel olduğunu ifade eder.
Sosyal öğrenme kuramında olduğu gibi bu kuramda da rollerin benimsenmesi öğrenmeye bağlıdır
(Tok, 2001). Kuramın temsilcisi Bem’e göre çocuk edindiği bilgilerden yola çıkarak kadın ya da erkeklik
tanımlarını öğrenir ve buna uygun bilişsel şemalar geliştirir.
Sosyolojik kuramlar ise toplumsal cinsiyeti daha macro boyutta kültürel, ekonomik ve yapısal
ilişkilerle açıklamıştır. Bu kuramlar marksist, fonksiyonalist ve etkileşimci kuramlardır. Marksist
kurama göre toplumsal cinsiyet eşitsizliği sınıf sorunun bir parçasıdır. Kadın sorunu sınıf sorunundan
bağımsız olarak tartışılamaz. Dolayısıyla tıpkı sınıf sorunu incelemeleri gibi kadın sorunu da ekonomik
temele dayandırılmıştır. Kollantai’na göre özel mülkiyet, kısıtlı ve üretken olmayan ev işiyle kadının
köleleştirilmesine katkıda bulundu. İktisadi açıdan kadın emeği önemini yitirdi ve değersiz yaratık
*
Mersin University, Department of Sociology