sempozyum_bildiri_kitabi

hanedanına hizmet ettiği ölçüde değer kazanmış, padişahın gözdesi olması onun geleceğini
etkilemiştir. Avlara, seferlere katılmak gibi erkeklere özgü etkinliklerde eşinin ona düşkünlüğü
sayesinde yer alması, ona hanedanın erkek mensuplarına özgü avantajlar sağlamış; o da ölümüne dek
bunlardan yararlanmış, yaptırdığı yapılarla ve siyasetteki rolüyle tarihte kendine yer edinmiştir. Başka
bir deyişle, bir kadın köle olarak başlayan harem serüveni, hanedana hizmet etmeyi öne çıkarıp
erkeklik rollerini benimsediği ölçüde onun lehine bir seyir izlemiştir.
Osmanlı İmparatorluğu’nda daha önce sadece Kösem Sultan’ın eriştiği iki oğlunun tahta geçmesi
sayesinde iki kez valide sultan olma şansına bir de Gülnuş Sultan sahip olmuştur. Gülnuş Sultan, sahip
olduğu gücünü hem yukarıda ele alınan belgelerin gösterdiği gibi siyasete dahil olarak kullanmış hem
de imar faaliyetleriyle dışa vurmuştur. Ancak onu ayrıcalıklı kılan yalnızca bu uzun harem kariyeri
değildir. Gerek doğup büyüdüğü Girit’te, gerek hasekiyken eşi IV. Mehmed’le çıktığı sefer ve av
partileri sırasında, gerekse valide sultanken oğullarının seferlerine destek verirken gördüğü şehirler,
buralarda karşılaşmış olabileceği yapılar ve diğer eserler onun entelektüel birikimine katkıda
bulunmuş olmalıdır. Hasekiliğinden itibaren Avrupa içlerine doğru yapılan seferlere katılan, daha
önce hiçbir kadın sultanın sahip olmadığı bir özgürlükle yeni şehir ve coğrafyaları gören Gülnuş
Sultan’ın, ufkunu açan mimari karşılaşmalar yaşamış olabileceği düşünülebilir.
Gezip gördüğü yerler dışında Üsküdar’daki camisinde yer alan ve okumaya ilgi duyduğunu
düşündüren özel koleksiyonu, yazdığı mektuplarda görülen güçlü ifade yeteneği Gülnuş Sultan’ın
aydın bir kişiliği olduğunu ileri sürmeyi mümkün kılar. Bu nedenle yapılarında gözlenen yenilikleri
bizzat Gülnuş Sultan’ın talep ettiği düşünülebilir. Dolayısıyla, oğulları –özellikle de küçük oğlu III.
Ahmed– üzerindeki etkisi göz önünde bulundurularak, “Osmanlı mimarisinde 18. yüzyılın başında
yaşanan dönüşümün bir hazırlayıcısı da Gülnuş Sultan’ın aydın kişiliği olabilir” önermesi, kesin bir
kanıt sunmak mümkün olmasa da dile getirilebilir. Şimdiye kadar gözden kaçırılan Gülnuş Sultan’ın ve
yapılarının önemi, onun sıra dışı yaşamına daha yakından bakıldığında daha iyi değerlendirilmiş
olacaktır.
Keywords: Gülnuş Sultan, Ottoman harem women, expeditions, voyages, early modern period
Dr. Muzaffer Özgüleş
University of Oxford, The Khalili Research Centre
muzafferozgules@yahoo.com
Notlar
1
M. Çağatay Uluçay, Padişahların Kadınları ve Kızları (Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2001), 65‐66.
2
Anthony Dolphin Alderson, The Structure of the Ottoman Dynasty (Oxford: 1956), Tablo 38’den
aktaran Uluçay, a.g.e., 66.
3
Reşad Ekrem Koçu, İstanbul Ansiklopedisi (İstanbul: Koçu Yayınları, 1968), 4539.
4
Uluçay, a.g.e., 65; Ahmet Refik Altınay, Kadınlar Saltanatı 2 (İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları,
2000), 266.
5
M. I. Manusakas, “He Rethemniotissa Soultana Eumenia Bergitsē stis Europaikes Chalcographies
kai sta Hellēnika Dēmotika Tragoudia” Krētika Chronika 5 (1951): 349‐384. Bu makalenin
çevirisinde bana yardımcı olan Yani Paisos’a şükranlarımı sunarım.
6
Adnan Giz, "Osmanlı Sarayının En Mesut Kadını Gülnuş Sultan" Tarih Dünyası 1 (1950): 17.
7
Marc David Baer, IV. Mehmet Döneminde Osmanlı Avrupası’nda İhtida ve Fetih (İstanbul: Hil
Yayın, 2010), 269.
8
Bu ifadenin Fransızcadan çevirisini yapan Altay Özaygen’e teşekkür ederim.
9
Lucienne Thys‐Şenocak, Osmanlı İmparatorluğu’nda Kadın Baniler‐Hadice Turhan Sultan
(İstanbul: Kitap Yayınevi, 2009), 124‐127.
10
Necdet Sakaoğlu, Bu Mülkün Kadın Sultanları (İstanbul: Oğlak Yayınları, 2008), 268.