sempozyum_bildiri_kitabi

MUHACİR KADININ ÖMÜR YOLU HATIRALARDA
Naile SAMADOVA *
Söz üstatlarını, yazar ve şairleri bir sanat gibi onların eserlerinden tanıya biliriz. Fakat bir insan, bir
ferd olarak hakkında yazılan hatıralardan öğrenmek mümkündür. Bu açıdan anıların özel önemi
vardır. Tarihi gelişimin tüm aşamalarında insanlar kendi his ve heyecanlarını, hayata ve dünyaya
bakışlarını ifade etmeye ihtiyaç duymuşlardır. Bu kendini yansıtma hatıralardan oluşan kaynaklarda
daha açık, daha kapsamlı, daha dolgun yansır. Memuar edebiyatı yazarın geçmiş, olanlar ve geçenler,
insanlar, ortam, dönem hakkında yazılı eseridir. Memuarist kendi hayatını, çevresinde olan insanları,
ona olumlu veya olumsuz ilgi gösterenleri, hayat yollarının sıkıntılarını, başarılarını doğru dürüst
anlatmakla canlı insan imgeleri yaratıyor, yaşam gerçeğini tam yansıtmakla belli bir tarihi dönemin
havasını literatüre getiriyor. Bedii edebiyat, özellikle aile kronolojisi ve tarihi belletristikanın çeşitli
türlerine yaklaşan memuar edebiyatı diğerlerinden hakikatın daha net yansıması ile seçiliyor.
Memuarlarda geçmişin olay ve olguları onların katılımcısının hafızasında kişisel, subjektif yansıyor.
Yazıya aktarma hem olaylar sırasında, hem de belli bir zaman geçtikten sonra da yapılabilir.
Memuarist kendi hafızasına daha çok güveniyor, olayları hafızasında nasıl kalmışsa, öyle de sunuyor.
Hatıralarda uydurma olmadığında ve onlarda gerçek ifade olduğunda bedelsiz kaynağa dönüşüyor.
Aynı zamanda
Sanatkarı (veya büyük adamı) yetiştiren maddi ve manevi çevre içinde inceleyen,
kendini ve eserlerini bir toplu sonuçlara bağlayan biyografi eserleri tarihin, edebiyat
tarihinin ve eleştirinin önemli yardımcılarıdır. Ayrıca ünlü yüzlerin hayatlarının herkes
tarafından okunması diğer ibretlerle doludur.. 1
Bu anlamda muhaciret edebiyatının meşhur temsilcisi Ümmülbanu Mirza kızı Baninin (1905‐1992)
hatıraları hayli önemlidir. Azerbaycan muhaciret edebiyatı XX yüzyılın oluşturduğu olaydır.
Yirminci yüzyılda yaşanan iki dünya savaşı, birçok bölgesel askeri operasyonlar, ırki, dini
ve milli zeminde türeyen ihtilaflar, devrimler, ekonomik krizler vb. olaylar önceki
yüzyıllarla karşılaştırıldığında mühaciretin özellikle geniş alanları kapsamasına neden
olmuştur. Bu da dünyada yaşanan sosyo‐politik süreçlerde, ayrı ayrı milletlerin ve
devletlerin tarihi kaderinde mühaciretin, özellikle, siyasi mühaciretin rolünün önemli
ölçüde artmasını, bazı durumlarda ise belirleyici faktöre dönüşmesini koşula bağlamıştır.. 2
Banin Bakü milyonerleri olmuş Musa Nağıyev'le Şemsi Esedullayev'in torunudur. Onun doğduğu
yıl, yani 1905 yılı tarihin unutulmaz ve dehşetli, qırğın ve soygunların bol olduğu dönemlerdendi. Bakı
nüfuzunun genelini oluşturan Azərbaycanlılarla Ermeniler arasındakı yaşanan çatışmada, savaşta
sayısız hesapsız masum sivil insanlar kırılıyordu. Ümmülbanu doğduğunda annesi vefat etmişti. O,
katliamdan canının kurtararak rahat doğum yapmak için neftçi (petrol çıkarılan yerde çalışan
ameleler) kasabalarından birine gitmiş və doğumdan sonra sıtmaya yakalanmıştır. Bu zaman başlayan
güçlü fırtına tüm yolları kesmiş, kadının sağlığı giderek daha da ağırlaşmış ve bu dünyaya veda
etmiştir. Doğduğu günden annesiz kalan Ümmulbanu kız kardeşleri ile almanyalı dadının ‐ Annan'ın
kontrölü altında büyümüştür. Çocuk yaşlarında mükemmel eğitim alan, birkaç dil öğrenen
Ümmülbanu Azerbaycan sovyetlere birleştikten sonra 1924 yılında Türkiye'ye, oradan da Fransa'ya
göç etmiştir. Paris hayatı, özellikle 20‐30'lu yılların edebi mühuti Ümmülbanu'ya ciddi etki göstermiş,
onu yazıp ‐ yaratmaya heveslendirmiştir. Yazarın “Nami” isimli ilk romanı 1943 yılında yayınlanmıştır.
*
Azerbaijan National Academy of Sciences, Institute of Calligraphy