sempozyum_bildiri_kitabi

ÜLKELERİN SAHİPLERİ VE MİSAFİRLERİ: AZINLIK VE GÖÇMEN
KADINLARIN “MİSAFİRPERVERLİK”LE İMTİHANI
Merin SEVER *
Bu çalışma, Derrida’nın “misafirperverlik” konusundaki argümanları temelinde, ülkelerin
“sahipleri” ve “misafirleri” olanların kimler oldukları ve bu ikisi arasındaki ilişkinin nasıl geliştiğinin
incelenmesi hakkındadır. 1 Bahsi geçen tarafların zaman içerisindeki değişkenliklerini gözeterek (tıpkı
“madun”un kim olduğunun zamanla değişebilmesi gibi) kimin ne zaman “misafir”, ne zaman “ev
sahibi” olduğu meselesi, toplum içindeki azınlık ve göçmenlerin toplumsal konumlarıyla yakından
ilişkilidir. Bu sebeple, Derrida’nın “misafirperverlik” teorisi, toplum içerisindeki azınlık ve göçmenler
üzerinden incelendiğinde, ülkesel çaptaki misafirperverlik hakkında fikir verecektir. Bu amaçla, bir
sözlü tarih çalışması yapılarak 1989 yılında Türkiye’ye göçen kadınların Bulgaristan’da azınlık ve
Türkiye’de muhacir olarak deneyimledikleri “ev sahibi millet” karşısındaki “azınlık olarak misafir
olma” konumları ile “anayurttaki soydaşlar” karşısında “muhacir olarak misafir olma” konumları
incelenecek ve karşılaştırılacaktır.
Aynı aileden üç kuşağı temsil eden üç kadınla yapılan bu çalışma, günümüzde pek çok insanın dâhil
olduğu etnik kimlik, göç ve göçmenlerin entegrasyonu gibi meselelere, kadınların yaşadığı
deneyimlerin erkeklerinkinden farklı olacağının bilinciyle yaklaşmaktadır. Aynı şekilde, her zaman
diliminin kendine has konjonktürel özellikleri bulunduğu için, bu çalışma sadece 1989 yılında göçen
kadınlarla sınırlı tutulmuştur. Yapılan çalışma, bu özellikler göz önünde tutularak belirlenen üç soru
üzerinden yürütülmüştür: Onları bu göçe iten sebepleri yaratan Bulgaristan deneyimleri nelerdi? Göç
sonrasında Türkiye’de kendi aile, akraba ve arkadaşları arasında yaşadıkları deneyimler nasıldı? Son
olarak da, “ev sahibi olan” Türkiyelilerle ilişkilerinde yaşadıkları deneyimler nasıldı?
Bu çalışmada görüşülen kişilerin isim ve bilgileri kısaca şöyledir: Ayşe, grubun en yaşlısı, 1937
doğumlu, ilkokul mezunu, Göç esnasında 52 yaşında, terzilik, tatlıcılık, belediye hizmeti gibi iş
tecrübeleri var. Emine, Göç sonrası yetişkin iş gücü konumunda, 1960 doğumlu, üniversite mezunu,
göç esnasında 29 yaşında, inşaat mühendisi. Aylin, Göçte çocuk yaşta olanlardan, 1981 doğumlu,
üniversite mezunu, göç esnasında 9 yaşında, rehber öğretmen ancak geçici olarak çalışmıyor.
Azınlık olarak “misafir” olmak: “Biz hep ötekiydik”
Bulgaristan’daki Türk azınlığın2 tarihi, Osmanlı’nın 1393’teki Tırnovo, 1396’daki Vidin ve 1400’deki
Dobruca’yı ele geçirmesiyle başlar. Bu dönemde yönetimi elinde tutan Osmanlı Hanedanı’nın da
Müslüman olması hasebiyle, Müslüman Türkler “ev sahibi” olurken, sayıca fazla olsalar bile Hristiyan
Bulgarlar azınlık konumunda kalmışlardır. Ne var ki, 1878 Berlin Antlaşması ile Bulgaristan Prensliği
kurulunca Türkler bu “ev sahibi” konumlarını yitirmişlerdir. Nüfusta ve yönetimdeki değişimler
Bulgarları yeni “ev sahibi” kesim konumuna getirmiş, eski ev sahipleri de zamanla azınlık konumuna
gelmiştir. Hukuki açıdan, Bulgaristan 1971’e kadar azınlık haklarını tanımaktaydı, ancak 1971
Anayasası ile “azınlık” kelimesi anayasadan çıkarıldı, azınlık haklarına dair herhangi bir düzenleme de
getirilmedi, tek dilli, tek uluslu homojen bir devlet yaratılması da resmi politika olarak benimsendi.3
Bu bilincin 1985‐89 yılları arasında vuku bulan, sert asimilasyonist unsurlar içeren hali ise “Yeniden
Doğuş Projesi” olarak adlandırılmıştır. “Başrole” geçen Bulgarların sahip oldukları “yüzyıllarca işgal
altında kalmış olma” psikolojisinin, bunun tekrar etmesi korkusuyla birleşerek onları bir travmaya
maruz bırakması, Yeniden Doğuş projesinde zirve noktasına varan birçok asimilasyonist uygulamayı
beraberinde getirmesi açısından önemlidir. İşler o noktaya varmadan önce, yani ‘70’li yıllarda dahi,
*
Istanbul University – Institute of Social Sciences. Department of Political Science and International
Relations.