sempozyum_bildiri_kitabi

Tragedyayı geri dönülmez bir yola sokan yazar, belki de bu nedenlerle Sofokles ve Aishyklos’a
oranla yarışmalarda daha az ödül almıştır. 38 Yazarın tartışmalı oyunu Medea, bütün bu saptamaların
karşılığını içeren, kadın karakteri merkeze alan ve onun dünyasını okuyucuya açan önemli bir örnektir.
Oyunda iki karakterin çatışmasından çok asal karakterin iç çatışması, nedenleriyle yer alır. Oyun,
konusunu Medea mitinden alır. Medea kardeşini kesip parçalarını yol üstüne serpen, çocuklarını
öldürüp babalarının önüne seren, seven ve hor görülen, özverisinin karşılığını alamayan büyücü bir
kadındır. 39 Euripides, miti, kendi bakış açısıyla oyunda yeniden ele almış, yorumlamış ve Medea
gözünden anlatmıştır.
Medea babasını ağabeyini karşısına almış, sevdiği adamla evlenmek için ağabeyinin
ölüm fermanını imzalamış, büyücü bir kadındır. Babasını ve ağabeyini bırakıp uzak bir
memlekete gelip Iason ile evlenmiş, ondan iki çocuğu dünyaya gelmiştir. Ne var ki kısa süre
sonra Iason, çocuklarına daha iyi bir gelecek sunma isteğiyle kral Kreon’un kızıyla
evlenmeye karar verir. Medea ülkeden gidecektir, yaşadığı ihanet acısını kaldıramaz, nefret
duygusu evlat sevgisine galip gelir; ihanet acısı çekeceğine evlat acısı çekmeyi yeğler ve
intikamı için önce kral ve kızını hediyelerle zehirler ardından çocuklarını öldürür. 40
Bu oyun için net bir önerme saptamak mümkün değildir. Zaten farklı olması da bundan ileri gelir.
Okuyucu kimsenin yanında ya da karşısında olmaya sevk edilmez, Iason da Medea da hem haklı hem
haksızdır. Iason kendisi için büyük özverilerde bulunan bir kadını yüz üstü bırakmaktadır. Bunu
çocuklarının geleceği için yaptığını söylemesi bir bahane gibi durur, okuyucuyu ikna etmez. Öte
yandan Medea da nefretinde haklı intikamında haksızdır. Öncelikle sevdiği adam için babasını üzüp
ağabeyinin ölümüne neden olmakla sonra da nefretine yenilip hiçbir zaman onaylanmayacak bir
eylemle intikam almakla, çocuklarını öldürmekle haksızdır. Ama oyunda, Medea’yı bu noktaya getiren
nedenler, yaşadığı çelişki çok detaylı çizilir, okuyucu ona kızmaktan çok onu anlamaya yönlendirilir.
Dolayısıyla ataerkil ideolojinin kadın ve erkek arasına koyduğu kaba karşıtlık alaşağı edilir. Derrida erildişil
karşıtlığı gibi her karşıtlıkta birinci terimin ikinciyi baskıladığı, dışladığını söyler ve bu karşıtlıkların
yapısını bozmak gerektiğini vurgular. 41 İşte Medea’nın en önemli yanı, ataerkil sistemi güçlendiren bu
tür bir karşıt düşünme biçimini pekiştirmemesidir. Bu bağlamda Euripides kadının temsili yönünden
de çağdaşlarından ayrı bir yerde durur.
Sonuç
Sonuç olarak bütün bu örneklerde görüldüğü gibi ataerkil ideolojiyi yansıtan ve sürdüren anlatılar
olarak mitlerden kaynağını alan tragedyalar, genellikle ataerkil ideolojiyi yansıtıp sürdürmektedir.
Burada çalışmanın sınırları gereği kısıtlı ve yüzeysel olarak ele alınmış olsa da bu üç örnek bu durumu
açıkça göstermektedir. Tragedyalara ve tiyatro oyunlarına bu pencereden bakılırsa bu saptamanın
geçerliliği rahatlıkla görülebilir. Bu nedenle erkek egemen söylemi yıkmak, yeni kadın kimlikleri
yaratmak için önce bu söylemi yaratan ve sürdüren söz konusu metinler sorgulanmalı, yeniden ele
alınmalı ve bugün anlatılır ya da sahnelenirken feminist bir dramaturjiyle yenilikçi bir şekilde
yorumlanmalıdır.
Keywords: Gender, Feminist criticism, Tragedy, Myth
Banu ÇAKMAK
Uludağ University, Department of Performing Arts
Notlar
1
Louis Althusser, “Sanat Üzerine Bir Mektup”, çev. Bora Tanyel, Mimesis 6 (1999): 264‐265.
2
A. g. e., 264‐265.
3
Louis Althusser, Sanat Üzerine Yazılar, çev. Alp Tümertekin, Zühre İlkegelen (İstanbul: İthaki Yayınları,
2004), 135‐136.