sempozyum_bildiri_kitabi

SAVAŞIN ORTASINDA HALİDE EDİP
Eylem SALTIK *
Sabanur YILMAZ **
Edebiyat ve tarih iki ayrı disiplin olsa da ikisinin de kaynağı ve hedefi birey ile toplumdur. Onların
bu paydada birleşmesi, karşılıklı kaynak olma durumunu da etkinleştirmektedir. "Eski bir edebi tür" 1
olarak kabul edilen biyografi, edebiyat ile tarih etkileşiminin en yoğun yaşandığı türlerden biridir.
Çünkü biyografinin malzemesi insan ve geçmiştir. O nedenle biyografi tarih yazıcılığının bir parçası
olarak doğmuştur. Biyografi için yapılan "bir kişinin hayatının anlatıldığı yazılar; önemli kişilerin
hayatını başka bir kimsenin yazdığı metinler; başarı göstermiş, önderlik etmiş kişilerin hayatının
anlatıldığı metinler" vb. gibi tanımlar biyografinin kapsamının tarihe yakın olduğunu ortaya koyan
belirlemelerdir. Biyografi, bireyi geçmişi ve gerçeği ile anlatan bir türdür. Biyografinin ontolojisi birey,
geçmiş ve gerçeğe dayanmakla birlikte İlhan Tekeli'nin biyografiyle ilgili şu tanımı gerçeklik ilkesini
etkileyebilecek hassaslıkların olduğunu hatırlatır:
Biyografi bir kişinin doğumundan ölümüne kadar (yaşıyorsa biyografisinin yazıldığı
döneme kadar) olan yaşamının bilgi, belge, görsel ve sözlü saptamalar ile şahitliklere
dayanarak, anlatı formunda, kendisi dışındaki kişi tarafından yeniden kurulmasıdır. 2
Biyografi yazarının ana malzemesi tarihi vesikalardır. Ancak edebi bir tür olan biyografide dil,
gerçeğin kuşatmasına rağmen, okur üzerindeki etkinin ve biyografinin kültürel ve tarihi bütünlükteki
rolünün belirleyicisi olarak önem taşır. Bir kişinin yaşamöyküsünü anlatan biyografiler, kronolojinin ve
gerçeğin çizdiği sınırlara karşın estetik bir yapıya sahip olmalıdır. Çünkü;
Biyografi yazarının amacı sadece yaşamöyküsünü yazdığı kişi hakkında doğru bildiğini
aktarmak değildir. Bunun ötesinde, biyografi okuyucusunun, okuduğu kişinin yaşamını
empatik bir anlayış içinde değerlendirme kapasitesine ulaşmayı sağlamayı amaçlar.
Kuşkusuz böyle bir kapasitenin oluşturulmasında edebiyat hünerlerine önemli bir rol
düşecektir. 3
Tarih bilimi, dil hünerinin gerekliliğini, insanın varoluşunu ispatlamak için başlayan tarih
düşüncesinin 18.yy’da modernizmle yeniden şekillenmesiyle birlikte fark etmiştir. Bu yüzyıldan
itibaren tarih yazarlığının ilgi duyduğu alanlar arasında sanat dolayısıyla edebiyat da vardır. Tarih
yazıcılığı ile başlayan klasik biyografi, dilin işlevinin fark edilmesiyle yerini yeni/ modern biyografiye
bırakmıştır.
Biyografinin bireyden topluma genişleyen çerçevesi 19. yüzyıla dayanır. Derin Terzioğlu’na göre bu
dönemde Avrupa’da modern anlamda tarihi biyografinin oluşumunda “… bir yandan Romantizm’le
birlikte doruk noktasına ulaşan bireycilik fikri, bir yandan da Rankeci pozitivist tarih anlayışı” 4 etkilidir.
Biyografinin modernize edilmesiyle tarih diğer disiplinlerle, antropoloji, sosyoloji, edebiyat vb.
çalışmaya başlamış ve biyografi sadece kişilerin yaşamlarını kronolojik bir düzende veren çalışma
olmaktan kurtulmuştur. Bu modernizasyonun ardından biyografinin sınırlarının genişlediği görülür.
Artık biyografinin tek malzemesi önemli kişiler değildir. Öznesi genişleyen biyografi 20. yüzyıla
gelindiğinde gelişen sosyal tarihle paralel bir görüntü sergiler. Sosyal tarihin “aile yapısı ve ilişkileri,
cinsellik, kültür, çocukluk, gençlik vb., toplumsal ve ekonomik değişim” ile yakından ilgilenmeye
başlamasıyla biyografi önem kazanır. Çünkü “sosyal tarihin, siyasal tarihin egemen yaklaşımına
(“tarihi büyük beyaz adamlar yapar!”) meydan okuyarak insan deneyiminin çok boyutlu ve geniş çaplı
toplumsal süreçlerini konu alması” 5 yla bu deneyimleri ayrıntılarıyla ortaya koyan türler yazılmaya
başlar. Bunlar arasında toplumun dinamiklerini yansıtan bir tür olarak biyografi de vardır.
*
Eskişehir Osmangazi University, Department of Turkish Language and Literature.
**
Bilecik Şeyh Edebali University, Department of Turkish Language and Literature.